Memoria (s)

«Faltan uns minutos e teño valor, por vós, pola Terra, por todos. Vou tranquío. Adeus, Vidiña. Vive para os peques e os vellos; abrázaos, confórtaos. Sé Ti, miña Pequeniña ademirable, a máis valente de todos. Alá sentirei ledicia e satisfacción de Ti e de todos.»

(Fragmento da carta escrita por Alexandre Bóveda á súa muller, Amalia Álvarez. 17/8/1936) 

Sudario da dor. Cortizas da memoria xurdidas da liberdade esnaquizada. Bágoas recollidas dun mar embravecido pola ignominia e o rancor. Anacos dunha árbore atormentada polo goteo da morte e os silencios que estouraban deixando tras de si outro silencio aínda maior. Nun deses silencios penetrou Amalia Álvarez, coma se entrara na escura boca do lobo, para recoller esas cortizas dese monumento natural á crueldade que co tempo foi derrubado para evitar así convertelo nun lugar de peregrinaxe e loito. Agochadas nun pano durante décadas, os seus fillos deron conta desta impresionante mostra de pena fosilizada durante o tempo para hoxe simbolizar os feitos que aconteceron naquel novembro do terror.

Poucas testemuñas atoparemos máis intensas ca esta para reinvicar e lembrar (que importante é este verbo, esta acción á que nos vemos obrigados coma membros dunha comunidade) á hora de poñer en valor o sacrificio de tantos tras décadas de esquecemento. Dese esquecemento debemos saír mirando á cara ás historias de todos aqueles que ata agora só eran números nun listado de vítimas e traballar dende o combate da memoria. E facelo dende as súas historias, falando cos que coñeceron e lembran aqueles feitos, apañando eses materiais que son parte das súas vidas e que subsistiron agochados en faiados ou caixóns convertidos en caixas fortes nas que se pechan as pantasmas do pasado.

O luns o concelleiro Luís Bará, nunha charla que terá a súa repetición, desfiou a madeixa deses nobelos de vidas fracturadas a partir de fotos, textos, obxectos... Historias arrepiantes por cómo sucederon, pero tamén por cómo tardaron en contarse. Nomes dos que algúns non coñecíamos máis ca iso, o seu nome escrito nalgún libro ou nunha placa, pero aos que agora xa poñemos rostro, amosando tamén o primeiro que hai que facer cando se fala destas vítimas: poñerlles cara, coñecer o seu relato para darnos conta do que aconteceu, pero sobre todo, para por fin pechar esas feridas aínda abertas e polas que mesmo supura unha mágoa irrefreable.

Mes da memoria. Mes das memorias. Chega novembro deixando o seu rastro de outono. Follas caídas dunhas árbores cada vez máis indefensas, cada vez máis febles ante as primeiras acometidas dun tempo de escarnio e maldecir. Pontevedra suxeitase a este novembro para recoller esas follas da memoria que lonxe de secar cada vez que as recollemos amósanse máis e máis fortes. Follas dunha memoria que nunca deixaremos podrecer e que ten no 12 de novembro a súa data senlleira. Este ano o acto de recordo ás vítimas da senrazón trasládase ao vindeiro venres co gallo da inauguración dunha escultura adicada a eles, a súa memoria e á súa morte, como bandeira da liberdade.

Unha boa idea, á espera de cómo se resolva, que serve para continuar mantendo aceso ese facho que todos eles prenderon. Os dez que foron fusilados na Caeira o 12 de novembro de 1936, pero tamén, ao seu carón, o recordo de tantos que caeron froito dunha represión física alongada no tempo coa represión mental dos que os sobreviviron. Do mesmo xeito, tamén neste mes, procederase a reivindicar a memoria da Corporación Municipal de 1936. Representantes elexidos democráticamente polo pobo que, xunto con numerosos funcionarios, foron represaliados, e aos que nunca se lles prestou a atención e respecto debido. Nin aquí nin en ningún lado, como se aínda estivésemos baixo o feitizo desa Transición que agora se descose por tantos recunchos deixando unha paisaxe desoladora, ao tempo que nos desperta, labazada tras labazada, do encantamento que tan cómodamente se aceptou para sellar a lápida da ditadura.

Dende que o pasado luns me atopei con estes pitelos dos piñeiros da Caeira nos que foron fusilados tantos cidadáns desta apacible Pontevedra, non podo deixar de pensar as veces que Amalia Álvarez pecharía o seu puño con este relicario dentro del, na procura das forzas que abofé tantas veces lle flaquearían, pero que eran necesarias para «vivir para os peques e os vellos», como lle deixou escrito Alexandre Bóveda, de xeito tan doce coma heroico, no último suspiro da súa vida. 

Sigamos por moito tempo recollendo estas follas de outono, dun novembro de memoria e memorias, para encher con elas as polas das árbores ergueitas da resistencia.

Publicado no Diario de Pontevedra 15/11/2014