Memoria (s)

Unha cámara de fotos e unha fotografía. Dous obxectos que nos falan de dous tempos diferentes. Dous tempos encetados pola memoria, polas memorias de todos aqueles que foron no pasado e que deben ser hoxe, no presente, obrigada presenza nunha sociedade sa que nunca esqueza ás vítimas dunha traxedia que, lonxe de pechar as fendas da dor, ve como estas aínda continúan abertas ao longo de tantas e tantas historias de familias que non puideron recuperar os restos dos seus, dos nosos.

Novembro acada en Pontevedra un espazo de referencia e lembranza que vai afortunadamente a máis pola sensibilidade dunhas administracións ata aínda hai ben pouco alleas a esta realidade. A serie de actos que dende a Deputación de Pontevedra ten lugar de xeito diario ao longo desta semana denominada de ‘Reparación da Memoria Histórica’ no simbólico espazo do salón noble da Deputación, no que se realizaba a pantomima dos consellos de guerra contra os represaliados, como por exemplo o de Alexandre Bóveda, é un paso máis para reverter esa situación que non verá a súa completa reparación ata cando non haxa máis corpos que buscar e máis historias afogadas no silencio. A historia dos fusilados en Pontevedra o 12 de novembro de 1936 é a cerna dunha conmemoración que simboliza a moitos axustizados, froito do rancor e o odio. Pero xunto a esa gran lembranza hai outras historias que nos enfrontan a ese abismo sentimental, quizais unha das máis emotivas sexa a do asasinato en Barro de Castor Cordal e Ramón Barreiro. O primeiro, sindicalista da CNT, e o segundo, xornalista, un caso importante ao ser a primeira foxa aberta na comarca de Pontevedra. Aquel día de outubro de 2009 no que se descubriron uns corpos a poucos centímetros baixo terra, a carón do muro de peche da igrexa de Santa María de Curro pero fóra do cemiterio, houbo varios familiares esperando atoparse co pasado, entre eles Antonio Cordal, o sobriño daquel rapaz que con 27 anos fora asasinado por defender unha xornada laboral de oito horas. Foi o seu pai quen lle lembraba, case a diario, a historia do seu tío, tamén do que supuxo para a familia aquela aldraxe, o terror ao que someteron aos pais antes de detelo, a burla facendo bailar espidas as súas irmás fronte a aqueles falanxistas, a imposibilidade de ir á escola, como as demais nenas, de Josefina, a irmá pequena do asasinado, a prohibición de pousar sobre aquela terra unha flor. Antonio preguntoulle a Josefina se desexaba recuperar ese corpo: «Quero levantalo aínda que sexa cos dentes que non teño», contestoulle, segundo recolle, no imprescindíbel libro ‘Un cesto de mazás’, Montse Fajardo.

Aquela xornada chegou e da man da Asociación para a Recuperación da Memoria Histórica abriuse a foxa do terror e do esquecemento. Antonio non esquecera, e el estaba alí cunha fotografía na que Castor estaba xunto ao seu pai, Alfonso Cordal. Pero tamén cunha pequena cámara para fotografar o hoxe, para ser notario dun momento de dor, pero tamén de acougo para a familia.

Como a familia de Castor son moitas as familias que teñen preparada unha cámara de fotos para serenar a alma, para tentar facer da memoria o único ao que suxeitarse fronte o escaso apoio que se ten dende quen ten a posibilidade e as ferramentas para reverter esa situación. Feitos como os que estamos a coñecer esta semana nunha institución que si deu o paso adiante: os vividos na Illa de San Simón, os dos mestres de escola de Marín ou a represión sufrida polas mulleres, dobres vítimas da mesquindade que agora é memoria e orgullo.

Publicado no Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 8/11/2017

Fotografía: Rafa Fariña