Ilusións feitas sombras

Rue Saint-Antoine nº 170

Cine. A estrea de ‘A Esmorga’ e a inauguración da exposición CineGalicia 25 no Museo do Gaiás, arredor dos vintecinco anos da estrea de tres filmes míticos no noso audiovisual: ‘Sempre Xonxa’, ‘Urxa’, e ‘Continental’ lévanos a mirar algúns anos antes, a un tempo cheo de ilusións e atrancos á hora de establecer os camiños do cine galego.

Se hai unha arte da ilusión esta é o cinema. No seu universo de luces e sombras xogando sobre unha pantalla establécese unha complexa relación entre os propósitos dos seus creadores e o produto final. A súa forte compoñente técnica necesita dunha inversión das que outras maneiras de expresión artística non precisan. Este tipo de situacións déronse de xeito frecuente nos primeiros pasos do cinema galego. Dun cine inmerso, tras o final do franquismo, nunha chea proxectos, ideas e ilusións que moitas veces chocaron coas imposibilidades da nosa «industria», así como da súa financiación.

Cando do 23 ao 26 de novembro de 1989 no Teatro Fraga de Vigo, nunhas xornadas co título ‘Cinegalicia’ estrenáronse ‘Sempre Xonxa’, ‘Urxa’ e ‘Continental’, o cine galego podemos dicir que deixou os seus pantalóns curtos no armario e vestiu con pantalóns longos. Aínda quedaba moito por facer, pero esas tres longametraxes, producidas en Galicia e dialogadas en galego, convertéronse nunha especie de trinidade fílmica dun cine que tivo que loitar moito, a través dos seus profesionais, ata chegar a ese 1989.

Un daqueles protagonistas foi Carlos A. López Piñeiro, codirector xunto a Alfredo García Pinal dunha delas, ‘Urxa’, pero tamén un dos pioneiros daqueles proxectos experimentais e amateurs que foron creando a semente para o que acontecería despois. De feito e coas datas na mans, poderíamos dicir que a primeira longametraxe en galego foi ‘Malapata’, dirixida entre 1979 e 1980 (aínda que xa antes en Super-8 mm. e xunto con Xavier Villaverde, tamén ao fronte da cámara nesta ocasión, realizaran ‘A semente’) e que pese a non ter distribución comercial si que foi exhibida en numerosas asociacións culturais e cine-clubes, nunha interesante iniciativa que levaba as producións do Equipo Imaxe, do que el era o seu coordinador, ata un público que comezaba así a súa relación co cinema galego.

Mirar dende hoxe a aquela ‘Malapata’ e facelo dende o arrepentimento por aceptar un proxecto que non partía do propio Equipo Imaxe, senón dun encargo que, aqueles mozos, desexosos de visibilidade, ante a incipiente chegada da Televisión de Galicia, aceptaron, non sen un longo debate dentro do grupo. Ao pouco de comenzar a financiación prometida foi diminuíndo e aínda así aquela película custou millón e medio de pesetas, unha cantidade irrisoria para unha rodaxe en 16 mm. e a súa postproducción (revelado en Madrid, dobraxe en estudos en Barcelona...) todo iso foi desembocando no fallido do proxecto, pero si que debe ser tido en conta coma esa aventura para dar o gran salto do cine amateur ao profesional que viría despois.

Entre as consecuencias desta produción estaría a disolución dese Equipo Imaxe que, xunto con outros dous, Lupa e Enroba, foron os mantedores dunha produción visual de curtametraxes nos anos setenta alicerzadas polas Xornadas de Cine de Ourense. O grupo Lupa composto por xente do teatro como Euloxio Ruibal ou Roberto Vidal Bolaño; o grupo Enroba liderado por Enrique Rodríguez Baixeras, e o grupo Imaxe fundado por Carlos A. López Piñeiro xunto a Félix Casado e Luis Gayol.

‘Malapata’ foi o punto final dese mundo de ilusións entre sombras que produciron curtametraxes importantes e das que Carlos López Piñeiro si que se mostra orgulloso como ‘A Illa’ (1976), ‘A ponte da Verea Vella’ (1977), ‘Circos’ (1979) ou ‘Érase unha vez unha fábrica’ (1979). E de feito ‘A illa’ recibiu o Premio á mellor película nas ‘IV Jornadas de Cine Independiente’ celebradas en 1976 pola Universidade Complutense, competindo con directores como Fernando Trueba, Fernando Colomo ou Iván Zulueta. Además foi a primeira película galega emitida por televisión, xa que o 15 de agosto de 1976 emitiuse polo Centro Territorial de TVE en Galicia. «Calquera destas curtametraxes reflicte de xeito moito máis fidedigno que ‘Malapata’ cal foi a achega máis específica, distintiva e valorada do Equipo Imaxe á traxectoria do cinema galego», afirma Carlos A. López Piñeiro.

Estes momentos previos ao ‘boom’ do 89 alentáronse cando se creou en 1988 a primeira Asociación de Productores de Galicia co propio Carlos A. López Piñeiro na presidencia, ao que se lle engadiu a presenza na Xunta de Galicia do goberno tripartito no que nomes coma os de Alfredo Conde ou Antón Louro déronlle o empurrón que precisaba o audiovisual, xunto coas primeiras inversións dende a estreada Televisión de Galicia. Foi un punto álxido que se reflectiu nesa colleita de películas e que poucos anos despois volveu a caer no baleiro, froito dunha discontinuidade nos apoios ao noso cine que imposibilitou unha produción máis estable no tempo.

Cinema mudo en galego

O paso do tempo, os desencontros e os esforzos físicos e materiais malograron as ilusións de moitos daqueles pioneiros. O propio Carlos A. López Piñeiro abandoará de xeito progresivo a súa presenza tras as cámaras para adicarse a outros campos como a docencia ou a investigación. E é precisamente dende aí dende onde reivindica un título que debería considerarse como a primeira longametraxe feita en Galicia e dialogada, aínda que con subtítulos, en galego. ‘Maruxa’, dirixida por Rey Soto, e estreada o 12-01-1924 no Salón Royalty de Compostela e que se anunciou cos títulos redactados polo dramaturgo Lugrís Freire. A película chegou a Pontevedra o 29-03-1924, como recolle o autor no imprescindible ‘O nacemento dunha cidade. A implantación do cine en Pontevedra’.

Publicado no Diario de Pontevedra 24/11/2014

Fotografía: Rodaxe de 'Malapata' en Mera. Xavier Villaverde coa cámara e Carlos A. López Piñeiro dando instrucións aos actores.