Amores diversos

 

[Ramonismo 102]

'El libro de todos los amores’ de Agustín Fernández Mallo es un lúcido muestrario de diferentes tipos de amor y sus dinámicas

ACOSTUMBRAN los libros del coruñés Agustín Fernández Mallo a ser espacios de lectura y reflexión en los que se citan numerosos elementos que van más allá de lo meramente literario. Un cruce de caminos de diferentes vías humanísticas que cuando convergen generan una serie de textos llenos de recovecos, de lugares desde los que observar nuestra realidad desde una mirada nunca única, sino diversa y, como tal, enriquecedora, no solo del propio texto, sino de la lectura a la que se enfrenta un lector entendido como cómplice y no como un mero espectador.

Filosofía, física, poesía, ensayo... se aúnan en esta ocasión para poner luz sobre eso tan complejo, pero tan singular, y definitorio del ser humano frente a otras especies, como el amor y sus diferentes variantes. Tantas que, siguiendo las posibilidades planteadas por ‘El libro de todos los amores’ (Seix Barral), uno entra casi en un frenético análisis de lo que le ha tocado vivir y de cómo posicionarse ante lo que le resta. Es la gran riqueza de esa visión tan pegada a una realidad en la que se vinculan, no solo experiencias sino también un proceso analítico de estudio de un sinfín de cuestiones que se plantean en nuestras vidas, que matizan nuestras conductas y que relativizan, desde un interminable listado de condiciones, nuestras relaciones de pareja.

Todo ello proporciona una lúcida mirada a los diferentes contextos amorosos, algunos inimaginables desde la cotidianeidad de nuestros afectos, pero que aquí se establecen desde una lectura que se bifurca en dos itinerarios. Por un lado la historia de una pareja que en Venecia propicia con sus encuentros, y en ese contexto tan determinado, en absoluto casual, toda una suerte de deambulaciones sobre lo físico de la ciudad, pero también sobre lo humano que se encierra en el interior de cada uno de ellos y donde tanto él, un profesor inmerso en un año sabático y ella, una escritora que trabaja en un ensayo sobre el amor, generan una dinámica en su relación que viene a simbolizar o a representar buena parte de lo que se plantea en esa otra vía, la de una serie de diálogos entre Él y Ella, entre un hombre y una mujer,que se hacen preguntas y se ofrecen respuestas. Dos realidades que analizan, desde esas formas pronominales, lo que nosotros mismos nos podríamos plantear con nuestras parejas y que pocas veces hacemos como una manera de dejar un rastro en la vida, creando esos surcos que, como el propio Agustín Fernández Mallo escribe: «todos los objetos del mundo tienen en sus superficies surcos y microsurcos, y ante los que sólo hace falta dar con la aguja que pueda extraerles el sonido para que nos cuenten su historia». Personas u objetos, todo lo que forma parte del devenir de la existencia va a ir generando en su vida esos surcos en los que se contiene lo que somos y donde, como en un disco de vinilo, poder escuchar toda una melodía que nos define a cada uno de nosotros.

Así es como todos esos diálogos, como cada uno de esos encuentros, bajo el infinito abrazo del amor y sus diferentes posibilidades: Amor cristalizado, Amor epidérmico, Amor étnico, Amor internet profundo... y así podría seguir durante muchas líneas más, siguiendo el relatorio del autor, son un campo abonado para la reflexión, que se completa tras la pregunta-respuesta que nos encontramos en diferentes partes del libro como alternativa al relato veneciano y que debemos entender también como una suerte de esperanza, como la manera de hacer ondear una bandera de paz entre el caos de una realidad que, precisamente esta semana nos ha dado muestras más que evidentes de nuestro apego al fracaso como colectivo, y es que quizás solo desde el amor se pueda albergar un gen positivo, y la manera de establecer un nuevo paradigma de mundo. Quizás ese empeño sea toda una distopía, pero convendría también reflexionar sobre si ya nuestro tiempo no lo es. Una distopía anclada en nuestra fragilidad y donde lo único que nos puede hacer fuertes es el amor.

 

 

Publicado no Diario de Pontevedra 26/02/2022

Esculturas de loito

 

Saga/Fuga

COÑECIMOS no inicio de esta semana a noticia do pasamento de Dan Graham, o artista norteamericano que era, e o seguirá sendo, toda unha referencia na arte conceptual. Un enorme artista, recoñecido en todo o mundo, que forma parte dos manuais de ensino da arte contemporánea e do que en Pontevedra gozamos dunha peza. Unha desas formas xeométricas, neste caso unha pirámide, tan habituais na súa obra, nas que os xogos de reflexos sobre as súas superficies, as vocacións das súas caras para atrapar no seu interior unha realidade que se atopa fóra, permite xerar todo un universo de sensacións que dende o emprego do granito vencella esa peza á nosa terra. Todo un luxo para Pontevedra, que forma así parte dos lugares nos que enfrontarse á obra deste artista que, como o resto dos seus colegas na Illa do Covo, é toda unha figura da arte mundial.

As nosas esculturas están, daquela, de loito durante estes días, e non só por esa perda, senón tamén en solidaridade cunha das súas compoñentes, xustamente a máis pequena, a peza máis delicada e fráxil, que non é máis que un poético fragmento de granito negro de Campo Lameiro que, co nome de ‘Ceo acortado’, convida a unha reflexión sobre a nosa distancia co ceo da man doutro deses xigantes da arte mundial, como é o italiano Giovanni Anselmo. Ela, tan modesta, volve a comprobar o insensible que é o ser humano cando non se preocupa en respectar a cultura, cando fai das súas ideas peregrinas unha competencia absolutamente demencial co que significa todo un proxecto como o da Illa das Esculturas, do que aínda os nosos xestores non son quen de entender a súa importancia, de valorizalo e potencialo fronte ao cidadán, ou mesmo servirse del para vender a cidade polo mundo, iso que tanto nos preocupa e que facemos con tanto empeño con elementos moito menos importantes e singulares que este conxunto de obras de arte que noutro sitio serían un respectado complexo artístico.

Un solidaridade que xorde polo comezo duns traballos, que onte semellaban detidos, para instalar a uns poucos metros un parque de calistenia por parte do Concello. Isto é, para o que non o saiba, a colocación de todo un equipamento para desenvolver diferentes actividades físicas. Se é a primeira vez que o escoitan, e non son quen de imaxinalo, pois teñen un semellante a uns poucos metros, no Campus de Pontevedra. Así que esta febre calisténica nun radio de acción tan curto é a que pode levar ao afogamento da peza de Giovanni Anselmo, xa absolutamente maltratada na última reforma da Illa coa cimentación masiva da súa contorna e a instalación ao seu carón dunha agresiva iluminación que compite como unha mala escultura.

En definitiva, sumamos de xeito gratuíto (hai moitísimos espazos axeitados para tan loable finalidade nas beiras do Lérez) máis elementos que ocultarán a escultura. Pero tanto se se fai ou non é unha mostra máis do desprezo e descoñecemento do noso patrimonio por quen toma decisións que, lonxe de tentar activar todo este espazo dende a súa promoción cultural, non fai máis que, ou esquecelo ou perverter as súas posibilidades de futuro.

Sen un axeitado mantemento das pezas, sen apenas difusión na cidade, sen a súa divulgación no exterior, a Illa das Esculturas cada vez máis se converte nun espazo de loito no que pasear pensando en que temos o máis difícil, o que outros non teñen, un conxunto de nomes e obras de primeiro nivel, pero no que nos falta o máis importante, a confianza e a responsabilidade dos nosos políticos.

 

 

 

Publicado no Diario de Pontevedra 25/02/2022

Orgullo Quiroga

 

[Foguetes Verdes]

A presenza do prestixioso Cuarteto Quiroga foi un marabilloso xeito de felicitación para a entidade organizadora, a Sociedad Filarmónica de Pontevedra, no seu centenario

 

Foi o pasado venres cando a escuridade do escenario do Pazo da Cultura envolveu aos compoñentes do Cuarteto Quiroga, unha das máis prestixiosas agrupacións musicais de España, para converter a súa actuación nun espazo máxico arredor da música clásica. A súa presenza, da man da Sociedade Filarmónica de Pontevedra, fixo que o inicio da programación deste ano da entidade musical pontevedresa, e como parte da tempada do seu centenario, se entendese por tódolos presentes como unha cita especial. Para a historia quedará xa como o concerto número 1.094, que se di ben pronto, pero ese número responde a moitas veladas dende o comezo da súa actividade en 1921, establecendo complicidades entre músicos e público, entre os socios da Filarmónica e os sons que os mellores intérpretes do mundo achegaron ao longo de cen anos ás beiras do Lérez.

E entre eses mellores músicos o Cuarteto Quiroga é todo un galano para a propia cidade, convertidos por vontade propia nos embaixadores nos mellores palcos do mundo do noso inesquecible violinista Manuel Quiroga. Todo un virtuoso que marabillou alí onde foi e ao que un accidente de tráfico condeou a abandoar a música demasiado pronto, sutituíndoa por unha pintura que non se lle daba tampouco nada mal, e facendo da súa vivenda, na rúa que agora leva o seu nombre, antes rúa do Comercio, un espazo de peregrinaxe para todo o orbe musical. De feito, os compoñentes do Cuarteto Quiroga non deixaron pasar a ocasión de fotografarse baixo a placa que lembra aquela vida de sona e compartilo nas súas redes sociais coa emoción de visitar o espazo vital do músico que lles dá o seu nome. Todo un orgullo para eles, pero tamén para nós, para os veciños dunha vila cuxo nome tamén percorre o mundo entre os violíns, viola e violonchelo que, nas mans de Aitor Hevia, Cibrán Sierra, Josep Puchades e Helena Poggio, fan vibrar a tanta xente nos auditorios máis sobranceiros.

Comprobámolo na nosa propia pel cando no seu concerto interpretaron sendos cuartetos de Beethoven e Brahms, agasallándonos no remate do mesmo cunha música procedente da Catedral de Mondoñedo que viña a reivindicar a música popular nas altas esferas musicais. Un vencello que sempre está presente no facer musical desta agrupación que, dende hai moitos anos, recupera e pon en valor toda unha serie de composicións que dende a formulación do cuarteto serven para facer da música un elemento de universalización do ser humano, de igualdade e progreso que, como lemas do novo mundo que xorde despois da Revolución Francesa, fixo da música un espazo de concordia e exaltación dos sentidos e que, despois do Clasicismo de Mozart, envorcouse dende a intimidade do creador no Romanticismo que se encarnou en Beethoven para mudar xa para sempre a música e que o outro compositor da noite, Brahms, desenvolveu para chegar a outro novo mundo, a unha nova realidade como a que trouxo o século XX.

Todo iso xurdiu das cordas de instrumentos máxicos nas mans de músicos prodixiosos. Dun violín Amati, como o que tocaba o propio Manuel Quiroga no seu tempo, e que podemos ver no Museo de Pontevedra, institución que lle adica un amplo espazo para o seu coñecemento, e que un músico con vencellos familiares na nosa cidade, Cibrán Sierra, converteu nun pasaporte ao pasado e á emoción que só a música é quen de acadar e que o Cuarteto Quiroga e a Sociedade Filarmónica maridaron nunha noite histórica.

 

 

Publicado en Diario de Pontevedra 24/02/2022

Más allá de la verdad

 

[Ramonismo 101]

El nuevo libro de poemas de Miguel D’Ors se arma desde la inagotable necesidad de belleza en el tránsito vivido

VIDA y belleza son las dos grandes rimas del último libro de poemas de Miguel D’Ors (Santiago de Compostela, 1946) en el que se nos presenta todo un recorrido por aquello que se vivió, rescatando un cúmulo de experiencias que se han ido colmatando alrededor del poeta para ser lo que es hoy. Estamos ante una serie de poemas que rescatan toda una serie de momentos que van desde la infancia hasta los instantes vividos durante la pandemia. Todo un tránsito que se lleva a la palabra para generar una serie de poemas que, bajo el título de ‘Viaje de invierno’ (Editorial Renacimiento), se convierten en un canto a la vida, en una suerte de inmenso agradecimiento a lo encontrado por el camino y a la capacidad del autor para convertirlo en poesía, haciendo de este arte una compañía fiel gracias a la que poder mirar a los ojos a estos tiempos en los que la nieve empieza a ser demasiado intensa.

‘Viaje de invierno’ es toda una epifanía vital de quien, tras ejercer de profesor de Literatura Española en las Universidades de Navarra y de Granada y con catorce libros de poemas y tres antologías, ha recalado en el viaje a las orillas del Lérez para, desde su vivienda en A Caeira, y con sus raíces en Cotobade, seguir el consejo de Cavafis: «Desea que el viaje sea largo».

En ese viaje sigue, y ahora, que llega el invierno a su vida, parte final de la travesía, Miguel D’Ors nos propone un emocionante recorrido que destierra toda nostalgia, tan perversa siempre, para sí enarbolar un permanente agradecimiento a la vivido, rescatando momentos de una memoria que acude presta a la cita, a ser ese vergel en el que volver a respirar aquellas sensaciones de un tiempo pasado. De una infancia junto a los abuelos por las tierras de Cotobade, a los estudios en Compostela, al descubrimiento del amor, las amistades, los hijos, las mascotas, la subida a las montañas y a milagros mucho más próximos como los que nos regala la vida en su cotidianeidad y que tantas veces despreciamos. La aparición de unas rosas sobre un muro evadiéndose de lo privado y buscando el bien común, el descubrimiento del amor en una pareja de pajarillos, el espectáculo del liquidámbar... Sorpresas que te asaltan y que emanan siempre de una belleza inesperada, de esa conquista de nuestros sentidos  que, finalmente, se convierte en el «material de lo vivido», tal y como el autor titula uno de sus poemas.

Entre estos materiales Miguel D’Ors maneja el humor y la ironía, que emplea entre lo cervantino y lo británico, para ponerse a él mismo bajo la lupa de críticos y miradas hacia la función y hasta la utilidad del poeta. Una cura de egos para el vate, un poner los pies en la tierra que humaniza todo este ciclo de versos y nos enfrenta, no tanto con el creador, como sí con la persona en la búsqueda de que «cada verso suyo diga/algo más verdadero que la simple verdad». Esa es la aspiración de todo poeta, ir más allá de aquello que se ve, de esa verdad que todavía dentro de ella permite una mirada más sincera, más intensa hacia lo verdadero de la persona. De ahí que a lo largo de estos textos haya mucho de mostrarse como lo que realmente se es. Una exhibición pública de lo íntimo que las palabras tejen de una manera soberbia, tal y como nos acostumbra un poeta que maneja el lenguaje de forma brillante, moldeando palabras y versos, llegando en alguno, incluso, a explicar cómo se va construyendo un soneto.

‘Asuntos exteriores’, ‘Gajes del oficio’ y ‘Lo que va de ayer a hoy’, es la triple división de este poemario en el que vamos poniendo los pies de un lugar a otro de la memoria, ese «extraño mundo», como lo define el poeta en un verso y del que Miguel D’Ors va extrayendo todo este magma incandescente al que ir dándole forma, al que despojar de lo accesorio para hallar ese patio de atrás de la verdad en el que todo es más luminoso, donde las palabras funcionan como espejuelos para capturar aquellas miradas, sensaciones y emociones que surgieron a lo largo de toda una vida que, llegado el invierno, parece un razonable viaje.

 

 

Publicado en Revista. Diario de Pontevedra 19/02/2022

Pinturas de premio e resistencia

 

[Foguetes verdes]

Unha exposición na sala Manuel Moldes da Facultade de Belas Artes amosa as pinturas premiadas ao longo dos anos no certame dos premios de pintura da Universidade de Vigo

BAIXO o título de ‘A complexidade do rectángulo’ reflíctese, dunha maneira ben intelixente, o que supón para todo artista enfrontarse a esa superficie que o desafía a cada instante, a ese espazo límite no que todo pode acontecer, onde o éxito ou o fracaso axustan as súas posibilidades para pousar nese territorio a interpretación da realidade que escolle cada un dos seus autores.

Esa complexidade é a que valoraron os diferentes xurados que, ao longo de dezaoito edicións, outorgaron o Premio de Creación Artística da Universidade de Vigo e dos que aquí se fixo unha representativa escolla que converte a pintura non só nunha pintura de premio, senón tamén nunha pintura de resitencia. Se algo caracteriza aos estudos de Belas Artes é a súa diversidade formativa e como as novas xeracións poden satisfacer as súas inquedanzas creativas dende diferentes xéneros e propostas, moitos deles moito más interesantes para as novas fornadas que a ancestral pintura. Falamos, por exemplo, de performances, vídeocreacións, instalacións, banda deseñada, fotografía... e así acontece tamén con moitas outras canles de expresión que alí se ensinan tan válidas como a propia pintura, pero que a foron marxinando nos últimos tempos. Vémolo cada ano nas exposicións que recollen os traballos de mestrado ou de alumnos da facultade no seu remate de estudos e que amosan en Pontevedra traballos nos que a pintura estivo bastante ausente ata hai un par de edicións onde semella reverdecer os seus laureis, de aí que esta mostra ten tamén o valor de nomear a todos eses resistentes que seguiron a confiar na vella pintura como a maneira de traducir o mundo, o seu mundo.

En total son catorce as obras escollidas. Catorce pezas que se moven nunha cronoloxía que vai dende a premiada na primeira edición en 2002, ‘De fresa’, de Nieves Sierra Martínez, ata a última de 2021, ‘Saudade’, de Blanca Nieves. Entre elas os nomes de diferentes autores e autoras premiadas, os de Rebeca Lar, Alexandre Melluso, Victor Hugo Costas, Marta González, María Montserrat Gay, Marcos Covelo, María Peña, Gonzalo José Rey, Sheela Tato, Salvador Figueira, Arturo Reboiras e Itziar Ezquieta. Ollos e almas que miraron cara o mundo a través da pintura e das súas posibilidades expresivas. Así é como percorremos esta mostra dende a súa diversidade, que non é máis que o éxito do ensino dos seus mestres á hora de plantexar toda unha serie de camiños que escoller polos seus alumnos. Non só realismo e abstracción, como grandes espectros da creación pictórica, senón que entre eles o traballo cos materiais, o tratamento das superficies, os seus significantes e significados convócannos fronte esa posibilidade do artista para sintetizar as súas inquedanzas ante o que o rodea.

Estas pinturas da resistencia sitúannos ante catorce miradas que van tamén non só na dirección da obra do creador xa asentado, senón que tódas elas forman parte do proceso de aprendizaxe e maduración daqueles que elixiron a creatividade como o seu futuro. Unha valente aposta que, ao mellor hoxe, co tempo pasado dende as primeiras edicións ata os nosos días, xa se converteu noutra cousa, adicando as súas vidas a outras opcións profesionais, abofé que máis fiables, nunha sociedade pouco atenta ás humanidades e todo o que as rodea, pero que como aposta seguirá dentro deles como un espazo de resistencia íntimo que foi o que os levou a estudar Belas Artes, a plantexarse a vida arredor da obra de arte e, entre cuxos plantexamentos, figura esa incerteza que nomea a esta exposición, a de resolver a tensión da complexidade do rectángulo.

 

 

Publicado no Diario de Pontevedra 17/02/2022

Fotografía: Unha visitante na exposición na Sala Manuel Moldes da Facultade de Belas Artes de Pontevedra (Javier Cervera-Mercadillo)

O peso do mar

 

[Foguetes Verdes]

 

 

Volveu o mar a abrir as súas mandíbulas. A converterse nese monstro que engule a aqueles que se miden con el nun desafío que sempre é desigual, aínda que no tempo das treguas nos poida semellar que non o é. A natureza ten as súas propias normas e cando aposta forte ninguén pode igualala.

Os mariñeiros do ‘Villa de Pitanxo’ son heroes, certo, pero sobre todo son traballadores que se gañan o seu soldo e o pan das súas familias nun hábitat extremo, como fan tantos mariñeiros aos que só lles prestamos atención cando chegan as listaxes de mortos e desaparecidos. O mar recuperará a súa calma, a súa apracible beleza coa súa despensa aberta para satisfacernos e entón xa esqueceremos que cada día centos de homes converten o seu traballo nun desafío ás súas propias vidas no arame sen rede do horizonte.

«Nada pesa más que el mar», escribe o xornalista e poeta Antonio Lucas na súa recente estrea na narrativa. Unha novela de título ‘Buena mar’ na que conta a súa experiencia a bordo do ‘Nuevo Confurco’ nunha marea no ‘Gran Sol’, outro deses caladeiros nos que o perigo e a morte son parte da súa identidade. Nel conta o enfrontamento coas horas angustiosas, cando a natureza reclama o seu poder e esixe o pago permanente por tentar domesticala a cambio deses peixes que chegan a nós tantas veces baixo os laios polo seu custe. Un temporal de forza sete fixo ao escritor sentir ese medo indescifrable para os que nunca puxemos o pé nun barco en alta mar. Cando escoitas como todo renxe como se se abrisen as portas do inferno e cando «caer al mar es caer del todo, sin opción de regreso». Se algo acadan estes relatos é que poidamos, dalgunha maneira, entender, e, sobre todo, respectar un labor extremo que se agocha baixo o traballo cotiá.

O mesmo acontece co que fan os xornalistas nestes días de loito cando durante unhas xornadas se poñen ante nós todas esas circunstancias que rodean un traballo tan arriscado e, por desgraza, a unha traxedia que cada certo tempo golpea ao mundo dos mariñeiros e aos seus territorios. A todos eses portos nos que viúvas e orfos artellan unha desas realidades que forman parte da nosa identidade como pobo. Séculos de naufraxios, bágoas que nunca caducan, choros que xamáis se esquecen, loitos que se relevan nun complexo devir do que nós mesmos somos e perdas que, coa súa confirmación, lembran a todos aqueles que protagonizaron outros naufraxios nun ronsel de dignidade que nos enche de orgullo a todos.

Desta vez é Marín quen sofre un golpe terrible naquilo que máis a identifica, o seu vencello co mar. Un elo ancestral de xeracións que tiveron no mar o seu gran motivo de ledicia e vida, pero tamén de dor e morte. As traxedias do mar con epicentro nesa vila son a parte máis dura da existencia para un pobo que sempre está á altura cando as cousas se torcen, e tanto dende as institucións como dende a sociedade, a súa firmeza é sempre un admirable acto de pertenza ao colectivo.

Todo libro é tamén unha travesía e moitas veces serve para trasladarnos a outros mundos, poñéndonos preto doutras realidades afastadas do que son as nosas vidas. Tras o naufraxio do ‘Villa de Pitanxo’ o relato de Antonio Lucas convértese nunha espléndida carta de navegación do que supón a vida sobre un buque que cabalga sobre ondas que «crecen como intentando tocar con la cresta alguna estrella», de persoas que conviven durante semanas en situacións límite e de outras desamparadas que dende o fogar senten na alma aquelas palabras do escritor sobre o peso do mar.

 

 

Publicado no Diario de Pontevedra 18/02/2022

Paréntesis vital

 

[Ramonismo 100]

Valentín Roma establece un retrato generacional repleto de cargas de profundidad hacia nuestra confusa sociedad

ENTRE 1991 y 2001 Valentín Roma abre y cierra un paréntesis vital en el cual se encierra todo un proceso de crecimiento personal, de diferentes relaciones humanas y de medición de una sociedad embarullada como lo fue la España de finales del siglo pasado. Nos encontramos así con una inteligente escritura, repleta de detalles que precisan ese cántico vital que es lo que más y mejor caracteriza una redacción pegada a la piel y hasta a la respiración de quienes atraviesan este libro editado por Periférica bajo el título de ‘El capitalista simbólico’.

Año tras año de esa década y después de dejar la universidad el protagonista de la novela comienza a realizar diferentes trabajos, entre ellos la realización de la Guía Michelín. Se genera así todo un mapa de los movimientos de quien hace frente a su tiempo con una gran carga de ironía y escepticismo ante todo aquello que surge a su alrededor como un ‘tour de force’ permanente que servirá no solo para conocer, sino también para conocerse.

Serán diez años en los que la vida se echa a sus pies, al tiempo que serán sus capacidades para la gestión de esos acontecimientos los que nos proporcionen un relato capaz de amalgamar reflexiones de fondo sobre todo ese escenario, así como instantes de humor y hasta una ternura imprevisible, pero que le sienta muy bien a todo el texto para establecer una lectura de dientes de sierra, sin duda como lo son todas nuestras vidas. En definitiva un mosaico que, como la propia existencia, se compone de numerosas piezas con un mayor o menor encaje entre ellas.

Valentín Roma hace de esta novela un vértice de ese triángulo novelístico que, en este mismo sello editorial, nos propuso con sus dos anteriores novelas, ‘El enfermero de Lenin’ y ‘Retrato del futbolista adolescente’. La fórmula que nos da como resultado esa superficie triangular se plantea resolviendo toda aquellas incógnitas del ecosistema español de finales del siglo XX, con el triunfo del estado social, las cuitas de los hijos de aquella clase media que colonizó espacios impensables para sus antepasados, universidades atestadas de futuros empresarios, pisos y más pisos en propiedad, empresarios colmados de ignorancia y de millones de pesetas que solo se sentían como tales apretando a sus trabajadores, en definitiva, un hábitat proclive a la picaresca, de ahí que el protagonista de ‘El capitalista simbólico’ tenga mucho de pícaro, de ser que huronea en diferentes territorios de los que intenta escabullirse de la mejor manera posible.

Las relaciones laborales, con su pareja, amantes, amigos y familia generan todo este vivo relato en el que el lector pasa de lo serio a la sonrisa y viceversa como sucede en una realidad que aquí se condensa en diez años en los que pasan muchas cosas, y que si nos paramos durante unos instantes a pensar en diez años de nuestras vidas pues veríamos como ese frenesí, con diferentes variables, también se produce en las nuestras. Cada uno con un mapa propio que seguir, pero todos con un material que podría formar parte de la novela de cada uno de nosotros.

 

 

Publicado en Revista. Diario de Pontevedra 12/02/2022

Desleixo patrimonial

 

[Foguetes Verdes]

A SENTENZA que vimos de coñecer que obriga á Xunta de Galicia a manter en bo estado e asumir a conservación do Pazo de Lourizán ademais de poñer colorado a máis dun serve para comprobar o desleixo patrimonial que asola a nosa sociedade, e que é máis lamentable aínda cando son as leas políticas as que converten o noso patrimonio nunha morea de ruínas.

O pau da Xustiza á Xunta de Galicia por non cumplir o asinado nun convenio coa Deputación de Pontevedra, e que só por manter as espadas en alto con esa institución estivo en suspenso, tería que facernos reflexionar sobre as ferramentas que empregan os políticos para enfrontarse ao seus rivais e que non deberían permitirse. Se cando se asinaron sendos convenios nos anos 1991 e 2000 o estado do Pazo xa reclamaba a berros a súa rehabilitación, imaxínense como estará nestes momentos sen poñerlle unha man enriba en todo este tempo. Un tempo prexudicial para o propio futuro do emblemático edificio, un Ben Catalogado, e cuxa conservación incrementará en moito os seus custos polo acontecido.

Son décadas de desprezo sobre un dos edificios máis fermosos da nosa contorna e que podería servir para moitos aproveitamentos aos que xa se lle podería ter sacado partido. Moitas veces estes edificios non se reforman por parte das administracións non só polo propio custo, senón polo que vén detrás dun edificio vivo, isto é, a súa funcionalidade e posterior mantemento e xestión, pero é a obriga das administracións públicas esa posta en valor das arquitecturas que o tempo puxo nas nosas mans e que poderían ter un claro retorno á sociedade atinando neses usos.

Todo semella que este edificio destinarase ao sector forestal, a amosar a investigación e divulgar as posibilidades do sector, tendo en conta a súa ubicación e a proximidade á Estación Fitopatolóxica do Areeiro ou ao Centro de Investigacións Forestais de Lourizán, pero un non pode tampouco deixar de pensar noutros posibles usos de ese edificio, máis abertos á cidadanía, e que non se poden despegar da súa propia historia, arredor da cal medrou un espazo case máxico a carón da ría de Pontevedra. Empregar as súas dependenzas para xerar todo un ámbito de coñecemento daquela Pontevedra de finais do século XIX e comezos do XX, cando a presenza de políticos locais, como o que fora dono do propio Pazo, Eugenio Montero Ríos, marcaban os pasos da política en España, podería ser un deles, ou, porque non, convertelo nun centro adicado á creación cultural, poucos espazos máis inspiradores para poder poñer en marcha toda unha serie de becas artísticas, tanto no literario como nas artes plásticas, con estancias de novos creadores que a través da súa obra amosen de xeito concreto as posibilidades innegables de inspiración desta idílica contorna.

Ás poucas horas de coñecer a sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia un amigo me decía que se ía rehabilitar ese espazo para ter un fermoso fondo para as fotografías de tantas parellas que no día da súa voda escollen ese escenario para o ‘día máis feliz das súas vidas’. Precisamente diso é do que hai que fuxir agora, cando, aínda que collida polas orellas, a Xunta terá que conservar este espazo, e non só cuns poucos miles de euros para lavar a cara unhas horasantes  de saír esta sentenza e falando dunha boa vontade inexistente ao longo de trinta anos. Non hai que xerar un telón teatral por unha obriga xudicial, senón que o que nos ten que poñer a todos mans á obra é atopar un uso axeitado desas instalacións que nos leven o máis pronto posible a esquecer ese menosprezo feito a unha arquitectura que non é só pedra e madeira, senón parte da vida dunha cidade que quere gabarse do seu, e para iso precisa de xestores que entendan que hai cousas que están por enriba de calquera enredo político.

 

 

Publicado en Diario de Pontevedra 11/02/2022

Fotografía: Foto de Pintos empregada nunha postal a comezos do século XX. 

Líneas de fuga

 

[Ramonismo 99]

La estancia durante cinco años como corresponsal en Moscú de Olga Merino conforma un libro entre lo vivido y el presente

"Se escribe siempre para dar vida, para liberar la existencia de sus prisiones, para trazar líneas de fuga". Esta frase de Gilles Deleuze que incorpora Olga Merino a su relato moscovita explica muy bien la propuesta de esta periodista y escritora de la que aún no olvidamos su anterior libro, ‘La forastera’, un auténtico grito literario de una mujer en un inesperado y agresivo hábitat. En esta ocasión la propia Olga Merino se convierte en la forastera durante su estancia de cinco años como corresponsal de prensa en Moscú. Un tiempo que se mide en inviernos, dando buena cuenta de lo importante que es el factor meteorológico en aquel país, que más que un país es todo un mundo.

‘Cinco inviernos’, editado en Alfaguara, es, por lo tanto, el relato desde nuestros días de aquellos otros días vividos a finales del siglo pasado, en una Rusia que cerraba, más que un siglo, temporalmente hablando, toda una filosofía de vida, imposible de ser comprendida desde nuestra realidad occidental. La magnífica escritura de Olga Merino conjuga de manera inteligente todas aquellas experiencias con el paso del tiempo, ese reloj inagotable que hace mudar nuestra mirada, que nos enfrenta más que a lo que fuimos a lo que somos hoy y a cómo ciertos momentos pasados, lejos de disolverse como lágrimas bajo la lluvia, los llevamos pegados a nuestra identidad como una parte poderosa de la existencia.

Los apuntes en aquellas libretas que llegaron del frío accionan en Olga Merino la necesidad de crear una nueva línea de fuga, como apuntara Deleuze, dentro de esa vocación de escritora que en estos momentos se ha impuesto a la periodística, y que durante todo el libro mantiene un hermoso duelo. Un épico enfrentamiento entre la voluntad de ser escritora, de redactar la vida, en definitiva, de hacer de la literatura una forma de estar en el mundo, y el ejercicio del periodismo en un tiempo de ilusiones y ambiciones en un escenario tan exótico como el de aquel Moscú finisecular.

Ahora, desde la literatura, Olga Merino, nos deslumbra con una manera de fijar los recuerdos que se mueven entre la novela, la poesía, el ensayo o el periodismo, amalgamando un texto que te atrapa por lo vivido, pero también por lo que significaba aquel escenario, toda aquella sociedad y su cultura. Las anécdotas en las que la vida palpita de una manera más intensa y cercana para cualquier lector, como las supersticiones rusas, su mes en verano sin agua caliente, la abundancia de cucarachas o los taxis inesperados, se alternan con todo lo que representa la literatura rusa como auténtico contenedor de esa ‘alma rusa’ que singulariza a sus gentes y a un territorio abocado, por su tamaño y características, a caer en la nostalgia y la inquietud existencial.

Alvaro Cunqueiro decía que «Toda la literatura rusa está recorrida por un pitido de tren en la noche», una poderosa metáfora de una literatura a la que Olga Merino incorpora un magnífico libro recorrido por una mujer que mira a aquella otra mujer, la que fue, y que ya no es la misma tras sentir en su alma aquellos cinco inviernos.

 

 

Publicado en Revista. Diario de Pontevedra 5/02/2022

Veciños, veciños, roubaron o Corpo Santo!

           

Saga/Fuga

 

AMENCE en Pontevedra, que non é pouco, como diría o inesquecible e nunca continxente José Luis Cuerda. A cidade despexa o seu loito nocturno e comeza a amosar unha beleza á que, por estar acostumados, semella non sermos quen de apreciala como se merece.

Camiñar por Pontevedra e a súa contorna cando se abre o día é un espectáculo que non deixa de abraiar. Ver a Ría de Pontevedra dende a Chamusca, camiñar polas marismas de Alba cunha xeada de conto, ver como o sol acariña a Illa das Esculturas, escoitar o decorrer da auga polo río dos Gafos, camiñar polas vizosas terras de Tomeza... unha listaxe interminable que onte, nun deses paseos, acadou unha das súas cimas cando ao entrar pola rúa Xan Guillerme a Basílica de Santa María erguíase ao fondo como un monumental fito de pedra, recortando a súa figura de séculos salgados sobre un ceo vermello a piques de estourar. En poucos minutos o mundo das sombras quedou esmagado polo novo día e non puiden máis que berrar o comezo da novela de Gonzalo Torrente Ballester, ‘La saga/fuga de J.B.’ que, ademais de nomear esta sección local, é a gran novela de Pontevedra, e, con poucas dúbidas, unha das mellores novelas do século XX.

«Veciños, veciños, roubaron o Corpo Santo!», exclamei, mentres un dos obreiros que descargaban os seus materiais de traballo, nunha das moitas e plausibles rehabilitacións de vivendas que teñen lugar nesa rúa, miraba cara min como se fose un tolo, ou aquel Muruáis que ía pola Moureira asustando aos veciños. Só se botaba de menos o «impertinente» son das campás e unha velliña de negro que, como a Tía Benita dos Carallos, completasen a inesperada escena coa que arrincou o día.

Sigo o meu camiñar cun sorriso nos beizos, ensimismado como a levitante cidade da novela e ollando cara un ceo que é puro lume. Paso xusto a carón da que fora vivenda do escritor ferrolán e que elixiu Pontevedra como o seu paraíso persoal, como así o afirmou sempre, el que viviu en tantas cidades. E, como cada vez que dirixo a mirada ao seu piso, alí onde xurdiu esta obra e se forneceu todo ese imaxinario local que abrolla no texto, volvo a sentir, coa mirada posta na realidade da súa rúa, ese botar en falla unha placa que lembre a súa presenza, ou unha escultura que deixe constancia da inspiración local á que moitos consideran como a mellor novela en castelán e coa que só podería competir con ela o mesmo ‘Quixote’ tal e como afirmou o mesmiño Nobel José Saramago.

Segue sumido no esquecemento, que é o peor no que pode caer calquera colectivo, o de non lembrar aos seus, máis aínda cando nos deron tanto como Torrente Ballester ou, por citar outro exemplo, o noso poeta Luis Amado Carballo, cuxa vivenda de Benito Corbal sinálase pobremente cun azulexo que pouca honra lle fai aos seus versos pontevedreses. O pasado día 27 de xaneiro cumpriuse o aniversario do pasamento do autor de ‘Los Gozos y las sombras’ en 1999. Xa van vintetrés anos e aínda non fomos quen de devolverlle un pouquiño da eternidade coa que el nos agasallou. Neste 2002 cúmprese o cincuenta aniversario da publicación de ‘La saga/fuga de J.B.’ na Editorial Destino, o libro adicado, entre outros, «A mis amigos de Marín y Pontevedra», polo que poucos anos semellan mellores para pechar esa ferida da nosa responsabilidade ca este, e deixar constancia nas nosas rúas, convertidas nos últimos anos nun espléndido libro do que somos, a través dalgún tipo de acción, do respecto da tribu polo froito literario do vate galego.

Dirixo os meus pasos á Ponte do Burgo e o espello do Lérez permanece aínda tinxido dese vermello que comeza a desaparecer ameazado polo ceo gris que nos acompañou ao longo da xornada. Unha rapaza saca o seu móbil, como fixera eu tan só uns minutos antes fronte á Basílica, para apresar esas cores que esvaran pola pedra e a auga. Ao mesmo tempo uns operarios colocan unha serie de paneis informativos sobre o novo deseño do escudo da cidade que se presentou onte en sociedade. Nel, de novo, a pedra e a auga, o que somos e o que nos rodea, nunha simbiose eterna que, como poucas, nos explica, e que xa soubo ver Torrente Ballester nunha novela de ríos, néboas e pedras míticas que flotan nun aire que nos envolve nun soño eterno do que as veces espertamos para darnos conta, tal e como se dera o escritor, do paraíso no que vivimos. Unha cidade de lendas e palabras escritas con pedra e auga pola que camiñar coa boca aberta.

 

 

Publicado en Diario de Pontevedra 4/02/2022

Novoneyra Medieval

 

Eidos poéticos

O venres 17 de xullo de 1964 Uxío Novoneyra, nas ruínas do convento de San Domingos, converteu a súa voz grave e potente no altofalante da lírica medieval.

O pasado 14 de xaneiro cumpriuse un dos soños do poeta do Courel, Uxío Novoneyra: a vontade de regresar á serra que inspirou a súa obra, e así, dende ese día, os seus restos descansan xa para a eternidade na súa terra natal, na súa casa de Parada, centro vital dun poeta que, ao longo da súa vida, fixo de Galicia un amplo territorio de experimentacións e de conexións con diferentes sensibilidades que conformaron a súa singular personalidade.

Rescatamos nestas páxinas un deses itinerarios, quizáis sexa un dos primeiros do poeta que se movía cun só libro publicado, o seu mítico ‘Os Eidos’, que saíra do prelo da Editorial Galaxia en 1955. Foi entón cando Uxío Novoneyra chega a Pontevedra, no mes de xullo de 1964, para participar nun dos actos do V Festival da Canción Galega, no que entre o seu programa figuraba un recital de pezas do noso cancioneiro medieval a cargo dun «extraordinario coñecedor do tema».

Desenvolveuse o recital nun deses escenarios feitos para a poesía, como son as ruínas do convento de San Domingos, no que, curiosamente décadas máis tarde, o seu compañeiro de xeración e admirado poeta, Carlos Oroza, tamén protagonizou un recital no ano 2008. Vendo as fotografías de ambas citas o destino, sempre caprichoso, quixo colocalos no mesmo lugar, na ábside central, con esas arcadas cegas ás súas costas e unha mesa de pedra diante deles dende a que oficiar a súa palabra. Niso ambos eran semellantes. Poetas da oralidade que facían da palabra parte afouta da súa poética.

Eran as once da noite do venres do 17 de xullo de 1964 cando Uxío Novoneyra reúne a un numeroso público. Vendo as fotografías de Camilo Gómez, algúns semellan ser turistas de paso na cidade naquel verán que aproveitaron a presenza do poeta para gozar dunha noite de verba e pedra. Unha poesía vencellada a un territorio e a unha maneira de facer que mudou a lírica, facéndoo dende Galicia. A nosa poesía medieval, unha das nosas máis importantes manifestacións culturais, no podía ter a alguén máis acaído para dala a coñecer. Uxía Novoneyra estaba tamén a plantexar un novo vieiro poético. Lonxe da salgadura da ría de Vigo e preto dunha serra, O Courel, convertida en semente dunha poesía de home e terra.

Naquela noite Uxío Novoneyra recitou cantigas de Alfonso X O Sabio, xunto a composicións de Martín Códax, Xoan Airas, Martín Soares, Pero da Ponte, Mendinho ou Pedro Meogo, entre outros. Aquel recital recupérase na biografía que lle adicou o tamén poeta Antón Lopo, baixo o título de ‘A distancia do lobo’ (Galaxia), publicada no ano 2010, co gallo de serlle adicado o Día das Letras Galegas daquel ano. Nese texto emprégase a primeira persoa para lembrar aquel recital como un dos máis solemnes da súa xeira de recitais por toda Galicia e como fora convocado polo daquela alcalde, Xosé Filgueira Valverde, que, como «celoso estudoso dos cancioneiros medievais, quería montar un grande espectáculo sobre os trobeiros e chamoume a min en calidade de recitador especializado. Púxome un coro detrás e, por quendas, desenvolvemos un programa que abrín con ‘Ondas do mar de Vigo’». Aquel coro era o dos ‘Cantores dos Institutos’ que, como conta a crónica do día siguiente no Diario de Pontevedra, «interpretaron la música de aquellas cantigas que la conservan, haciendo volar las notas maravillosas de la Cantigas de Santa María o aquellas onduladas de o mar de Vigo». Como curiosidade, en tan elevada noite, o único negativo do recital foron as interferencias que provocou o ruído do tráfico de vehículos a carón das ruínas e que non se soubo desviar. Un problema que hoxe non se daría, nunha cidade que segue vencellada á poesía peron non aos coches.

«Estou dacordo cunha poesía social»

Nunha entrevista feita por Luís Cochón, Uxío Novoneyra repasa a poesía que lle interesa e fala do seu momento cun libro a piques de saír.

Aquel recital e a presenza na cidade do Lérez de Uxío Novoneyra permitiu tamén que este Diario acollese unha longa entrevista na que explicaba o seu universo poético, ao tempo que o autor de ‘Os Eidos’ anunciaba a próxima publicación do segundo segundo libro de poemas, ‘Elexías do Caurel’, que sería publicado en Madrid en 1966 pola editorial Rialp na Colección Adonais, e do que permitiu a publicación nesa páxina de dous poemas inéditos. Aquela conversa amósase ben interesante polo que ten de revelación do afecto de Uxío Novoneyra pola poesía do momento, subliñando nomes como os de Carlos Oroza, Manuel María, Cuña Novás, Antonio Tovar, Celso Emilio Ferreiro, Díaz Castro, María Mariño, Bernardino Graña ou Xohana Torres.

Luís Cochón presenta ao poeta a partir desa ausencia de textos seus dende ‘Os Eidos’, nove anos atrás, e mentres se agardaba a chegada dun novo poemario do que Uxío Novoneyra ten boas noticias que dar: «Teño rematado, se algún libro pode rematarse algunha vez, outro libro de poemas: ‘Elexías do Caurel’». Un libro que non sabía cando se podería publicar e no que amosa unha diferencia co seu libro anterior, en base a «unha maior conciencia: polo tanto máis dor e menos paz». Éntrase entón a valorar a poesía actual, amosándose o poeta «dacordo coa poesía social, aínda que declaradamente non o pareza», e continúa: «En ‘Os Eidos’ resolvo a problemática que tiña entonces fronte a min, que é discernir a expresión do xesto, inmediato e eterno, das cousas. Nas ‘Elexías’, a contradición aniña no ser humano. Esta poesía non será unha poesía social, pero é a base para ela. O home aparece espido ante a súa pregunta».

Chega o momento de falar da poesía galega, e é cando Uxío Novoneyra amosa o seu coñecemento do que acontecía ao seu arredor, tanto das xeracións pasadas como dos novos nomes que podían significarse na nosa poesía, como así foi co paso do tempo. Pero máis interesante é a resposta sobre a pregunta de cal era a razón de que escribira tan pouco, ao que resposta: «Eu só escribo ‘violentado’ por unha presenza, exterior ou interior, moi patente. E hai moitas cousas patentes, pero só algunhas chegan a ese límite de emoción que quema as palabras sobrantes. Na poesía non debe haber palabras sobrantes». Unha explicación que clarifica moito como é a poesía de Uxío Novoneyra, a súa concisión dende a palabra, o valor que ten para abrir novas intuicións e acoller no seu interior un amplo significado.

Por último remata gabando ao seu compañeiro de xeración, un Carlos Oroza que é o poeta en castelán que máis lle interesa: «Carlos Oroza, o único e verdadeiro poeta social, que nos ofrece ese ‘primeiro plano de conciencia’ que é, precisamente o social. Os outros, ou non teñen conciencia ou lles vai demasiado ben na sociedade na que viven».

 

 

Publicado na Revista. Diario de Pontevedra 29/01/2021