Por alí resopra!

Treboada nas illas Ons (Xan Xiadas)

Días de baleas na ría de Pontevedra. Días de sentirse afouto a carón dunha ría que é quen de acoller a un animal descomunal e maxestoso. A balea que dende os tempos bíblicos simbolizou o mal relacionándose co demo enténdese agora como o símbolo dun lugar cheo de posibilidades e que non sempre somos quen de gozar del. Sentarse en calquera punto das súas orelas é descubrir un espazo marabilloso, no que a beleza compite en cada momento consigo mesma para seguir sorprendéndonos. O problema é que moitas veces non temos esa posibilidade, afeitos ás presas e enchoupados nunha sociedade cada vez máis tecnolóxica e fagocitadora da nosa relación co medio natural.

O fotógrafo Xan Xiadas repara cada día que sae á fiestra do seu fogar nesa condición, nesa fermosura que se converte nun tesouro desta terra, como tesouros son todas as nosas rías. Agora unha exposición no Pazo da Cultura de Pontevedra lévanos a calibrar polo miúdo gran parte do que acontece nese espazo máxico que é unha ría. Unha xénese de vida, de beleza, pero tamén de traballo. Traballo de xentes que parten o lombo cada día, de mariñeiros que saen cando o horizonte se converte nunha dúbida decote sobre o que acontecerá tras ese fío arame no limiar do mar. ‘Areas de sal’ é o nome desta mostra que nos ten que concienciar, a partir do impacto  da beleza, do que temos á porta da casa, tamén do noso rol como axentes comprometidos coa súa mantenza, así como do papel que esa contorna ten nas nosas vidas, aínda que non o saibamos ou non sexamos plenamente conscientes diso. Todas elas serían moi diferentes sen esas areiñas de sal que lle dan un sabor máxico a nosa existencia convertidas en solpores incandescentes, no bico dun vento libre no rostro ou nese sentirse acubillados por un mar bravo de augas frías nas que termos por uns valentes.

Se un se pon a pensar un pouquiño sobre qué é o que precisaba esta torta para ter a súa guinda quizais fose esa irrupción das baleas ou unha maior presenza dos golfiños saltando sobre as súas augas o complemento soñado, así como o desterro do auténtico Leviatán de fume e contaminación que leva varado no fondo da ría dende hai demasiado tempo. Esa si que é unha especie que ameaza a cotío toda esta beleza inmarcescíbel dunha ría que se resiste a renderse e ata de vez en cando asoma a súa poderosa cola para lembrarnos do que é quen.

Ata o de agora as illas Ons eran as nosas permanentes baleas de granito, refuxio de historias de míticos animais mariños presas dos homes, e aí temos en Cangas a factoría de Massó, monumento  en pé da memoria na Punta Balea, na que se agochan aquelas aventuras industriais esgotadas pola modernidade e pola fuxida duns animais cuxas poboacións minguaron de xeito alarmante. Dende hai uns días, ao seu carón, outras baleas cobraron vida e fixéronnos pensar no poder de certos animais para poñer en valor o que aquí temos.

Aos que somos Melvillianos a aparición dunha balea sempre nos estremece. Se unha balea é literatura esa é ‘Moby Dick’ ,o cachalote branco ao que o escritor converteu nunha historia de obsesións e vinganzas tan afastada de ver hoxe resoprar a unha balea. Unha especie de milagre que agora bendice as nosas augas para que sexamos conscientes dun hábitat que dende o natural ata o artístico ou creativo ten infindas posibilidades. Que sigan a resoprar!

Publicado no Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 27/09/2017

Sonia Delaunay. Arte, deseño e moda

A mostra que á artista ucraína Sonia Delaunay se lle adica no Museo Thyssen permite a descuberta dunha artista global que fundiu a moda coa pintura dun xeito anovador. Tamén reflicte o seu interesante paso por Madrid durante varios anos cheos de atractivos proxectos.

VISITAR UNHA exposición no Museo Thyssen convértese en toda unha descuberta. Nun feliz achegamento a algún rexistro da arte tratado sempre dun xeito renovador e diferente. Tanto pola temática que se elixe, como, sobre todo, pola vertente sempre didáctica e anovadora que se escolle xunto as súas acaídas montaxes, achegarse ás exposicións temporais que organiza o museo madrileño sempre deixa unha saborosa lembranza que se prolonga no tempo.

Deste xeito é do que nos podemos achegar á mostra que ata o 15 de outubro pódese ver na pinacoteca adicada a Sonia Delaunay. Hai teñen o primeiro éxito, a escolla da artista, dunha muller á que nunca se lle adicou unha exposición individual, sí ao carón do seu marido o tamén artista, Robert Delaunay. E é que a exposición se algo reflicte é o enorme potencial creativo desta muller nun deses tempos eternos nos que as mulleres neste ámbito eran poucas, ou polo menos a historiografía máis oficial fixo que poucas delas fosen ben coñecidas. O segundo suceso é o tratamento que se fai da súa obra, orientado máis aló da súa faceta pictórica, pola que é máis coñecida, dirixíndose ata un territorio no que foi unha auténtica pioneira, como o do deseño artístico e a moda, ademáis de concentrar a exposición nun periodo fundamental para o seu desenvolvemento creativo e que tamén significou un dos aspectos máis descoñecidos na nosa arte, como foi a súa estancia en Madrid entre 1917 e 1921, anos nos que a capital era un fervedoiro de creadores nos máis diferentes eidos mentres Europa axitábase entre as súas guerras. E a guinda da torta vén da man dunha efectiva montaxe, cuidada dende a diversidade de materiais artísticos e documentais cos que a exposición cumpre con creces as súas pretensións reveladoras sobre esta artista nacida en Ucrania en 1885.

Seis son os espazos que conforman a exposición, un percorrido vital que, xunto cos datos biográficos, achéganse a cada unha das súas conquistas artísticas, aos seus intereses plásticos e como ía acadando cada un deles sempre nunha dirección moi determinada que é a que lle confire ao seu traballo, visto dende o conxunto, unha unidade máis que interesante. Arrinca coa súa educación cosmopolita en San Petersburgo, os seus estudos de pintura en Karlsruhe nun itinerario que a achegará ata París. Un tempo de formación definido pola súa interese pola cor que non esquecerá xamáis. O París do estourar das vangardas será no que medre a súa pintura decantándose polo territorio da abstracción. Ela, que deseguida se adentrou na modernidade vital e social do seu tempo, fixo dese terreo o lugar que explorar, no que fusionar formas e contrastar cores, e todo iso a través dunha arte que non se tiña que limitar aos espazos das exposicións senón que tiña que conquistar o eido popular, difundirse a través de publicacións, publicidades, decoracións e ata as roupas. O terceiro dos escenarios sitúa a Sonia Delaunay na península ibérica. Os tres anos da I Guerra Mundial pásaos entre Portugal e España, descobre unha luminosidade diferente á parisina e colabora cun dos grandes daqueles anos refuxiado en Madrid, Serguéi Diághilev o fundador do famoso Ballet Ruso. Entre 1917 e 1921 Sonia Delaunay establécese en Madrid, mentres a Revolución Rusa déixaa sen os ingresos que recibía de rentas familiares, abrindo un negocio en Madrid, ‘Casa Sonia’, adicado á decoración. É un tempo frenético, e vendo a mostra e os materiais expostos, toda unha revolución nun Madrid que non deixaba de medrar. Aquí relaciónase con Ramón Gómez de la Serna ou Guillermo de la Torre. É tempo de decorar casas particulares, palacios teatros e comeza unha interesantísima carreira no deseño de moda e complementos. As súas pinturas invaden así outros terreos máis populares e traxes e tecidos convértense en auténticas descubertas artísticas. Regresa a París e afonda nesa liña dende as colaboracións cos grupos dadaístas e surrealistas chegando a fichar por uns grandes almacéns holandeses, Metz&Co. para os que traballou durante moitos anos. En 1964 converterase na primeira muller viva á que se lle adica unha exposición no Museo do Louvre. Morrerá tras unha longa vida en 1979, hoxe, visitar esta excelente mostra supón descubrir a unha muller cunha enorme creatividade e que abriu moitos camiños pouco transitados.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 10/09/2017

Nin unha bágoa, Nere

'Luns', a novela de Eli Ríos gañadora do premio Torrente Ballester de narativa en lingua galega, sae do prelo da editorial Xerais para achegarnos unha historia sen concesións, na que unha muller consciente do seu próximo fin establece unha nova relación coa súa contorna.

HAI NOVELAS que un le baixo un permanente desacougo. Lecturas que non son sinxelas para un lector que non pode permanecer alleo ao que se lle conta. Normalmente estas novelas son as que te acompañan dun xeito máis íntimo despois da súa lectura, relatos que te fan mirar a vida doutro xeito, fixarte alí onde nunca o fas, explorar un pouco máis o que en realidade somos, fóra da habitual intrascendencia na que adoitamos movernos. Cando unha noticia grave se pousa ante nós é cando erguemos as orellas, cando somos máis conscientes da nosa situación de debilidade fronte á realidade da existencia e a un carácter de caducidade que, aínda que sabedores del, non nos gusta enfrontarnos a el.

Eli Ríos ten nese non voltar a mirada ao que nos desagradada a súa primeira conquista. Unha primeira páxina brutal deixa constancia daquilo que nos imos a atopar ao longo do relato. Unha muller con dous fillos e a súa vida perfectamente controlada recibe un diagnóstico definitivo. Un cancro avanzado déixalle só dous meses de vida para facer do que lle queda de existencia un ámbito no que explorarse e facelo ante aos demais. A segunda achega da autora —na que é a súa primeira novela tras varias obras dunha poesía merecente de diferentes premios así como dun conto infantil tamén de éxito, 'Marta e a píntega'—, moverase ante ese precipicio, dende ese reloxo que a ritmo de vértixe avanza cara o fatal desenlace, conquerindo a través dunha narrativa afiada, de frases breves e vibrantes, transmitir ese senso de necesidade, de velocidade obrigada, de respiración entrecortada, dunha anguria que nos reta en cada páxina a seguir cara adiante, a coñecer a afouteza de Nere que nunca se pode permitir o luxo de botar unha bágoa. Hai demasiada xente pendente dela como para permitirse un instante de fraxilidade. No seu iPad, no que organiza toda a súa vida, as teclas nunca se xuntarán para escribir ese síntoma da condición humana. Ela é forte e ten que resistir. A súa filla e o seu fillo miran cara ela pero non deben recoñecer o destino tráxico. Dous meses pasan pronto, demasiado.

Xunto a esas dúas percepcións que enxerga Eli Ríos nesta novela, queda aínda unha parte máis de fonda importancia. E é como o cotiá na vida dunha muller esnaquiza calquera posibilidade de compadecerse. A loxística dunha familia oprime a vida de moitas mulleres. Nenos ao colexio, ir e vir, facer a comida, a compra, a hixiene familiar, o fogar, o traballo fóra del, todo iso é unha bomba de reloxería a piques de estourar. Entre cada un deses puntos e seguidos que emprega arriscadamente a autora xérase un tic-tac que reflicte o estado de máxima axitación de moitas mulleres nunha sociedade que aínda non resolveu ese reparto de tarefas entre o home e a muller. Unhas tarefas que afogan incluso esa propia sensación de orfandade que amosa a protagonista fronte ao seu destino. O abismo cada vez é maior e ninguén semella darse conta de cara onde vai esa muller. E xusto antes do baleiro outro baleiro aínda máis fondo, aínda máis imprevisíbel. O andazo cruel dunha sociedade enferma que ninguén pretende sandar. Pero ese andazo cruel non só se establece no gume dun coitelo, tamén nesa sociedade que lle pide á muller que non sexa tal, e sexa unha heroína do diario.

Deste xeito Eli Ríos fende a súa escrita nun territorio no que ela adoita traballar, o de valorizar o papel da muller en diferentes eidos da sociedade. Cada un ten as súas ferramentas para facelo e Eli Ríos ten na escrita e na súa participación en diferentes iniciativas sociais e culturais unha ferramenta que non deixa de medrar grazas ao seu talento así como a súa capacidade para sorprender ao lector, para poñelo nun lugar no que medirse coa sociedade e tamén con el mesmo. Ese debate atopa en'Luns'un cume de alta intensidade, un relato visceral que entre eses puntos e seguidos atrápanos para que pensemos, iso que se fai hoxe tan pouco, para que pensemos que clase de espazo de convivencia estamos a argallar, que futuro lle imos deixar aos nosos se nós mesmos somos cómplices silentes da inhumanidade.

Nereas hai moitas. Este libro reúne nunha delas o sacrificio permitido por todos nós convertido en literatura. De novo a escrita debuxando o anónimo, debuxando unha realidade na que semella non se pode nin chorar.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. 17/09/2017 

John Berger en el no olvido

Han pasado casi nueve meses desde que se conociera su fallecimiento. La muerte de John Berger. Nueve meses después la buena noticia es el no olvido de una de las personalidades más interesantes de la cultura mundial de las últimas décadas. Un no olvido que se ha visto alentado con un homenaje realizado en el Círculo de Bellas Artes de Madrid propuesto por numerosos escritores, periodistas, artistas, músicos o directores de cine, entre un amplio muestrario de sus afinidades creativas, así como de las amistades que cultivó con el mismo esmero con que lo hacía con los productos de su huerta de Saboya. Entre ellos dos de los nuestros, Manuel Rivas y Alfonso Armada, inquebrantable conexión gallega con el escritor londinense.

El propio Manuel Rivas prologa de manera tan hermosa como intensa el libro que acaba de salir primorosamente publicado por la editorial Nórdica ‘Y nuestros rostros, mi vida, breves como fotos’, traducido por su siempre fiel Pilar Vázquez con ilustraciones de Leticia Ruifernández, en el que John Berger estaba trabajando cuando le sobrevino la muerte. Un libro en el que se recoge esa mirada singular y generadora de otras miradas en quienes estábamos siempre pendientes de sus pensamientos. Porque si algo nos enseñó John Berger es a pensar, a enfrentarnos con la cultura, y específicamente con la obra de arte, no de una manera frontal, sino como un gato merodeando ante una presa, posando nuestra mirada allí donde algunos profesores en las facultades nos dijeron que no la pusiéramos, en definitiva, acercándonos al arte como un ente vivo con sus voces bajas surgiendo de su interior. Es la «mirada fértil» a la que alude Manuel Rivas en ese prólogo o en palabras incluidas ahí mismo de Paul Celan: «Hay ojos que van al fondo de las cosas. Que divisan un fondo. Y hay otros que van a lo profundo de las cosas. Ésos no divisan ningún fondo, pero ven más profundo».

Esa sima es la que ha dejado balizada en vida John Berger a través de sus textos ante los que nunca uno se queda indiferente. Textos entre los que se acumula un inmenso silencio, ese mismo silencio con el que el periodista Juan Cruz tituló una de las últimas entrevistas realizadas a John Berger apenas dos meses antes de su muerte: «El silencio no miente». Ese silencio es en el que nos ha dejado su ausencia, y ese silencio, ciertamente, no miente. Envueltos en él somos incapaces de olvidar, de sentirnos ajenos a esa figura tallada, arruga tras arruga, para la eternidad. Ese  mismo silencio fue el que se rompió un día cuando escuchaba un rondó de Beethoven, cuatro semanas después de la muerte de su mujer, con la que había compartido cuarenta años de vida. El silencio volvió a no mentir y John Berger se vio obligado a escribir un pequeño libro que desborda sensibilidad. ‘Rondó para Beverly’ es un homenaje a una memoria inquebrantable, a ese no olvido al que la vida nos obliga con ciertas personas que nos rodean de una u otra manera. El pasado viernes el Círculo de Bellas Artes se encontró de bruces con la verdad del silencio al acoger ese no olvido al que los fieles a John Berger nunca permaneceremos ajenos. A través de sus ‘Modos de ver’ nos enseñó a mirar el arte o a una naturaleza que, inteligentemente, trataba de la misma manera para componer un sentido de la vida comprometido y resistente, una lección inasequible al paso del tiempo que con actos como el celebrado dinamita cualquier sentimiento de ausencia, yendo más allá del puntual recuerdo. Es el no olvido.

Publicado en Diario de Pontevedra y El Progreso de Lugo 20/09/2017

Winter is coming

Achéganse escuros nubeiros ao MARCO de Vigo, un referente artístico que comeza a verse ameazado pola inxerencia política

O inverno achégase. O adagio da famosa serie ‘Juego de tronos’ pendúrase da solaina que preside a fachada pétrea do MARCO na rúa do Príncipe. Príncipes, pedras e cárceres, e agora iso, o laio dun edificio, dun proxecto que sente a ameaza da incertidume. Semella que non serán tempos sinxelos os que veñen para a institución cultural viguesa, unha das poucas que miran cara a arte contemporánea para, ao fin e ao cabo, medir a realidade na que estamos envoltos.

En Pontevedra sabemos moito do que é facer dun museo unha plataforma política. É por iso que os ventos que comezan a arrodear ao MARCO semellan que se van a levar por diante todo o bo que se fixo ao longo dos anos que leva aberto, co que iso costa recuperar cando pase o inverno. Un Museo hoxe é un ronsel de pensamento que vai máis aló de ser un contedor de cadros adicado a encherlle a mirada a centos ou milleiros de visitantes entre os que fotografarse o responsable político de turno. Un Museo hoxe enténdese dende unha dimensión que o vencelle co que acontece no tecido social que o rodea, isto é, explorar límites, resituar aos artistas (aos de antes e aos de agora-para proba non hai máis que achegarse a actual mostra arredor da obra de Ánxel Huete) e establecer canles de comunicación entre a arte e a sociedade que mobilicen o pensamento da cidadanía.

Dende que pouco antes do verán se coñecese que o Concello de Vigo ía controlar de xeito absoluto, e semella que absolutista ese centro, engadido á marcha do seu actual director Iñaki Martínez Antelo e as coñecidas intencións do alcalde-comisario de que alí se acolla unha colección de pintura que agora se amosa distribuída en diferentes espazos municipais, intúese que o inverno non vai ser moi proclive para un espazo que resituou a Vigo no ámbito internacional da arte contemporánea. Nin todo un exército de dinosetos, nin as surrealistas Feiras de Abril do Arenal poderán nunca competir con esa imaxe, que non é xa só un xeito de recoñecemento xeográfico, senón que a iso engádelle a excelencia dun discurso intelixente.

O MARCO foi quen, ao longo destes anos, de superar os moitos problemas con que sempre se atopa o tecido cultural, máis aínda en Galicia, máis aínda se nos movemos nos territorios da contemporaneidade, sempre cun complexo engrase coa sociedade. As liortas entre institucións, as perdas de financiamento, a crise, todo iso foi minando posibilidades, pero non así as ilusións duns profesionais que souberon manter a flote unha programación da que sentirse orgulloso, non só o Museo, senón tamén o propio Vigo. Tanto lles custa entender aos políticos que eles son os primeiros que lle sacan proveito a unha xestión coherente a cargo dos profesionais? É plausible a achega económica feita polo Concello ao longo deste anos, moi por riba das realizadas pola Xunta, Deputación e Ministerio de Cultura, pero iso non é un salvoconducto para tentar meterse onde non saben e onde o máis seguro é que rematen facendo un ridículo tras outro. Custa demasiado erixir estas institucións culturais que precisan do tempo e de aunar diferentes posturas en moitos eidos como para que un capricho ou a idea dun iluminado deixe todo en ruínas.

Winter is coming, as tebras comezan a cercar á claridade, os cabaleiros empuñan as súas armas para a loita, para a conquista dun territorio ignoto, o da arte, o da sensibilidade e o respecto polos profesionais. Atentos aos seguintes capítulos.  

Publicado no Diario de Pontevedra e no Progreso de Lugo 13/09/2017

Torrente Ballester, hijo de Teucro

Rue Saint-Antoine nº 170

Memoria ▶ El inicio del mes de septiembre de 1997 asistió a un acto de justicia y honor, al recibir el escritor Gonzalo Torrente Ballester el título de Hijo Adoptivo de Pontevedra. Una ciudad clave en su vida, en la que residió durante dos años en sus «años más felices», como él los definió, y que le sirvió de inspiración para su gran novela, ‘La saga/fuga de JB’.

«El mejor de los rincones conseguidos a lo largo de mi vida lo tuve en Pontevedra». De esta manera se refería el escritor ferrolano a su vivienda en la pontevedresa calle Arzobispo Malvar. Pocos autores tan geniales han hablado tan bien de una ciudad, de un espacio que para Torrente Ballester se convirtió en un reducto mítico. Pontevedra, en cambio, sigue ausente de ese recuerdo, como si en realidad levitase sobre el afecto del escritor que convirtió a Pontevedra en Castroforte del Baralla en la mejor novela en castellano del pasado siglo. No intenten encontrar la casa de Gonzalo Torrente Ballester en Pontevedra sin que alguien les lleve, ni una placa, ni un mínimo recuerdo baliza ese lugar que en otras ciudades se honraría de manera perpetua, tampoco una estatua o un monumento sobre su paso en todo el término municipal. Solo silencio y olvido. Seguimos levitando.

Hace veinte años sí que Pontevedra se acordó del enjuto escritor nombrándolo Hijo Adoptivo de Pontevedra. Fue un cinco de septiembre cuando en el Teatro Principal Juan Luis Pedrosa, alcalde de la ciudad, le concedió ese título al autor de ‘Los gozos y las sombras’ en un acto oficial que el protagonista se encargó de desengrasar con su habitual ingenio e ironía. Ante la Corporación Municipal en pleno, la familia y amigos más íntimos y el rector de la Universidad de Santiago Darío Villanueva. «Gonzalo Torrente Ballester elevó a Pontevedra a la categoría de novela magistral y era de justicia que, cuando menos, recibiera este más que merecido tributo de nuestra ciudad, en la que ya mantenemos permanentemente su presencia en uno de nuestros institutos bautizado con su nombre»,  así justificó el alcalde de la ciudad esta concesión que tuvo durante el acto la intervención del crítico literario y amigo personal del autor, José Ponte Far quien pronunció una conferencia sobre la imbricación de Pontevedra en toda la obra de Gonzalo Torrente Ballester, ciudad que tuvo un importante papel en su vida, ya que desde ella se volvió a proyectar su figura como intelectual y escritor, además de la huella sentimental que dejó en quien necesitaba al menos venir dos veces al año a Pontevedra.

Después de los preceptivos elogios tomó la palabra el homenajeado que, a sus 86 años, mantenía una extraordinaria lucidez, como demostró en su contestación a tanto elogio en una hilarante intervención: «tanto el alcalde como Pepe Ponte son unos exagerados, a mi me gustan estas exageraciones pero hacen de mi un ‘globito’ de esos que se pueden hinchar a voluntad». Para continuar:  «Ya soy demasiado viejo para estas cosas os podría hablar de pie y sin equivocarme», argumentó el escritor para justificar sus palabras pronunciadas sentado y encorvado sobre una silla. Finalizó sus palabras agradeciendo a todos los pontevedreses el galardón concedido, al tiempo que se mostró sorprendido por «todas las cosas bonitas que se dijeron. Saben más que yo, porque muchas de ellas no las sabía».

Lo que se suponía un castigo al final se convirtió en uno de los mejores regalos de su vida. Su decisión de apoyar a los mineros de Asturias que protagonizaron una sonada huelga en 1962 motivó la reacción del aparato franquista, expulsándolo de sus trabajos en Madrid: crítico teatral en Radio Nacional, también en el diario Arriba y de las clases de historia que impartía en la Escuela Nacional de Guerra. Sin trabajo, Gonzalo Torrente Ballester se dedica a traducir novelas del Oeste y policíacas, al tiempo que solicita el ingreso en el cuerpo de Catedráticos de Instituto. El destino, visto para un funcionario de Madrid no podría ser más negro. Un punto geográfico en Galicia sobre el mar, lejísimos de Madrid: Pontevedra. Pero Gonzalo Torrente Ballester ya conocía la ciudad, su paso por Bueu, a donde llega a principios de los años treinta por el destino de su padre, y donde contrae matrimonio con su primera mujer, le hacen más agradable la llegada a una ciudad tranquila con tiempo para poder escribir. Si Bueu fue la gran inspiración para esa obra monumental escrita en tres partes ‘Los gozos y las sombras’ (durante estas semanas de madrugada La 2 está programando la famosa serie rodada en Pontevedra), la ciudad del Lérez sería el sustrato con el que alimentar la que sería su mejor novela, ‘La saga/fuga de JB’. Pero además de inspiración Pontevedra fue ese rincón inolvidable lleno de amigos, de escenarios que recorrer, de paseos y cafés. Los profesores Manolo Domínguez y Filgueira Valverde, el café Lar, la sastrería Valiño, el ahora Instituto Valle-Inclán, la basílica de Santa María, y los retazos de la memoria de esta ciudad: los Muruáis, Castro Sampedro, García de la Riega... fueron armando una relación que se mantuvo siempre. Jurado de los Premios Julio Camba, pontevedreses como Carmen Becerra o Miguel Fernández-Cid, desde la Fundación del escritor en Compostela siguen hoy tensando esa relación entre Gonzalo Torrente Ballester y Pontevedra como un hilo irrompible que tuvo en ese acto, del que se cumplen veinte años, un momento de goce que hizo olvidar tantas sombras.

Pontevedra mejor que Vigo

El literato hizo un repaso de su vinculación con Pontevedra, ciudad a la que llegó en 1964, pero que ya conocía desde 1928, para impartir clases en el Instituto Femenino, residiendo hasta agosto de 1966, cuando se irá a la Universidad de Albany donde se hizo cargo de las clases de Literatura Española. «El año 28 fue la primera vez que vine a esta ciudad. Era mucho más pacífica que hoy. No había tantos coches, pero aún quedaban piedras muy bonitas». «Mi padre antes de andar por Bueu anduvo por Vigo y yo venía desde Vigo para curarme de la modernidad y buscar un poco de este aire romántico que tenía la ciudad que a mí me gustaba mucho».

Publicado en Diario de Pontevedra 11/09/2017. Fotografía Miguel Vidal

Poesía difuminada

Horas antes de cualquier viaje suelo mantener una lucha con mi biblioteca, con los libros que, casi por si mismos, y desconozco en base a qué motivos, deciden saltar a mi maleta para acompañarme durante unos días. Una especie de fuerza sobrenatural es la que lleva a mi mano a coger uno y a dejar otro, a elegir un título o un género literario, sin calibrar en absoluto las consecuencias de esa elección. Es, en el transcurso de ese viaje, y mientras leo sus páginas, cuando surgen las respuestas, dándome cuenta de qué listos y libres son los libros.

El destino era Italia, un escenario idílico para cualquier turista. Sol a raudales, ciudades maravillosas y una constante exaltación de la vida desde el arte, la gastronomía o las personas. Mi mano, junto al necesario y más que obligado ‘Un otoño romano’ de Javier Reverte, entendió que en mi equipaje debería estar un libro de poesía para quizás suavizar las horas previas a conciliar el sueño tras la fatiga de un intenso día sometido por el calor o resguardado en la hora de la siesta junto al aire acondicionado de una habitación de hotel mientras el ferragosto se estampa en las contras de la ventana o compaginando su lectura con un capuchino en alguna de las incomparables terrazas italianas. Todos ellos serían buenos momentos para medirse con la poesía que, al fin y al cabo, es medirse siempre con uno mismo.

Y ahí es donde entra en juego la recopilación que la editorial Visor ha publicado este año con la poesía de Fernando Valverde (Granada, 1980). Un libro que desde hace unos meses descansaba plácidamente entre otros volúmenes en una estantería, silencioso, indolente hacia quien no había encontrado el momento preciso para su lectura. La poesía de Fernando Valverde quiso venir conmigo a descubrir Roma y Florencia, ser una inesperada compañera con la que no se contaba cuando se hacían las reservas y los planes de visitas. Pero ella quiso estar allí y ya para siempre no se podrá entender este viaje maravilloso sin la poesía de Fernando Valverde en aquella habitación mientras escuchas a dos italianos discutir con sus manos, en un tren a Florencia o en un descanso a la sombra tras el Palacio Medici en la plaza de San Lorenzo. Lugares en los que la poesía reclamó su espacio, reivindicó su imponente presencia en un territorio a priori imprevisto para ella, pero ella era quien realmente desentrañaba la realidad: «Al cumplirse los sueños/queda una sensación vacía e incompleta,/el tiempo detenido y el vértigo al futuro».

Un poemario de ciudades que recorre no sólo esos escenarios físicos, sino otros más abruptos, los de un interior que sólo se puede explicar a través de la poesía: «Las ciudades son como los espejos, retratan tus defectos y tus manías». Espejado frente a esas ciudades descubrimos el interior del poeta que en estos veinte años de creación ha ido desvaneciendo contornos, fundiéndose con horizontes, fríos, soledades, pérdidas y derrotas. Discurrir por los poemas de Fernando Valverde es un darse de bruces con la vida, con sus rincones oscuros, allí donde más difícil es explicarnos y más aún entendernos. Donde solemos perder la batalla y la fragilidad amenaza con el fin. Son poemas cargados de frío, de madrugadas sin nadie, de ojos que se cierran, y ello, cuando estás sentado sobre una secular piedra ardiente ante el refugio de los grandes mecenas del Renacimiento, te hace palpar todo de diferente manera, ajusticiado por las aristas de la existencia que sólo la poesía puede difuminar.

Publicado en Diario de Pontevedra y El Progreso de Lugo 6/09/2017