El abrazo del Mundial

Un Mundial de fútbol es una fiesta de dimensión internacional. Un desfile de gestos y actitudes que destapan el poder de un balón

Durante un mes el Mundial de fútbol abraza a todo un planeta convertido en balón, mientras las más dispares nacionalidades se miden entre sí sobre un terreno de juego y convocan ante la pantalla de televisión a sus aficiones en una espiral de sensaciones que no tiene parangón con ninguna otra cita deportiva. Japoneses y senegaleses comparten gradas, igual que polacos y colombianos o rusos y uruguayos, y es que sólo la dimensión planetaria del fútbol y la grandiosidad de unos terrenos de juego resplandecientes son capaces de generar esa sensación de fiesta colectiva en la que victorias y derrotas se rinden ante un juego que, vistiendo las casacas de los combinados nacionales, se distancia años luz de las miserias de los campeonatos domésticos.

Mientras el orbe sucumbe al encanto del balón, y por nuestras calles desfilan numerosas personas con las camisetas de juego de sus países de origen, compagino todo este espectáculo con la lectura del libro de Rafa Cabeleira ‘Alienación indebida’, desde el que la editorial Círculo de Tiza ha recopilado una selección de los artículos futbolísticos de este verso suelto de las letras que sementó en Campelo su pasión por el fútbol, y lo que es más difícil, la hizo literatura. Paso las páginas revisando varios artículos que ya había leído en El País, en Jot Down o en Diario de Pontevedra, donde Rafa Cabeleira ejerce de narrador de un Macondo a los pies de la ría de Pontevedra entre berberechos y tazas de vino y, alrededor de las sonrisas provocadas por su ingenio, siento como se cuela todo el argumentario del fútbol en íntima conexión con la vida. Si algo logra Rafa Cabeleira con su manera de escribir es colonizar esos artículos futbolísticos con retazos de vida, por una parte la que surge del anecdotario impagable de esa colmena de seres que habitan Campelo y, por otra, por cómo el fútbol es un crisol de todo un animalario, tantas veces feroz, como el que se esconde en la grey de entrenadores, jugadores, árbitros o directivos.

Gran parte de sus textos se ven afectados por la melancolía de lo perdido. Por alcanzar El Dorado y haberlo perdido todo en una mala mano de póquer en un casino japonés. Rafa Cabeleira entiende que la humanidad ha tenido con el Barcelona dirigido por Pep Guardiola, autor del prólogo del libro, la cota máxima que la civilización occidental puede vislumbrar en lo que de excelencia puede ofrecer este deporte, algo en lo estoy completamente de acuerdo. Aquel equipo, capaz de lograr los siete títulos que se disputan en una temporada, es al fútbol lo que el Renacimiento de los Médici a la cultura universal, que sí, se vio relevado por otros movimientos grandiosos, pero que no alcanzaron nunca lo logrado por los Leonardo, Rafael o Miguel Ángel. Aquello hizo que Rafa Cabeleira bautizase su posición en el fútbol en la fe guardiolista desde la que ahora pone los pies en la tierra para literaturizar toda esa genealogía de equipos que le han hecho sufrir, alegrarse, enfadarse, discutir, esto es, sentir, pero sobre todo entender el fútbol como parte esencial de lo que somos, porque, como decía Jorge Valdano: «El fútbol es lo más importante entre las cosas menos importantes».

Finaliza la primera fase de este Mundial de Rusia y a partir de ahora los abrazos tenderán a hacerse más fríos. Es el momento de las eliminaciones directas, cuando cada partido es un ser o no ser y no hay calculadora que valga. El Mundial entra en su fase decisiva y el fútbol continuará brindándonos la gran fiesta que, cada cuatro años, nos hace entender este deporte de una manera bien distinta a como lo hacemos semana a semana en las competiciones ligueras. ¡Disfrútenlo y que Cruyff nos bendiga a todos!

Publicado en Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 27/06/2018

De mitos e piratas

Rue Saint-Antoine nº 170

Arte ▶ Ata o 30 de xuño na Casa das Campás a exposición ‘A existencia de Acetes’ é unha interesante reflexión dende o mito narrado por Ovidio no que uns piratas convértense en golfiños. Aquí, onde se agocha o tesouro de Benito Soto, estas obras enfróntannos á historia.

Son os relatos os que nos sustentan como civilización. As narracións asentadas no mito dende as que medran todas as nosas historias e relatos ata hoxe mesmo. Reflexionar arredor deles todavía segue a xerar novas percepcións, novas maneiras de mirar cara o pasado, en moitas ocasións, para comprender o que somos.

O comisario italiano Stefano Spairani, que xa estivera presente en Pontevedra fai un ano para explicar os seus proxectos de dinamización cultural, baixo a coordinación do profesor da facultade de Belas Artes de Pontevedra, Manuel Dimas, traslada aquela experiencia da teoría á práctica. Esta mostra, con artistas italianos e españois, exemplifica a necesida de tecer redes entre diferentes dinámicas culturais e como aí, Pontevedra convértese nun espazo único e con múltiples posibilidades.

Juan Fontaiña, Jaime Royo, Umberto Chiodi, Tania Fiaccadori, África Ruiz, Giorgio Cellini, Karent Justiniano son os artistas elexidos para reflectir a súa proposta creativa e visual fiada co mito de Baco e os mariñeiros de Acetes. Nese relato do Libro das Metamorfosis de Ovidio, Baco converte a uns piratas que se lanzaron ao mar en golfiños que dende entón sempre acompañan aos barcos desexando retornar á cuberta. Esta fermosa narración, como tantas das que xorden os mitos, forxan o que é a nosa cultura occidental. Stefano Spairani acerta ao achegar a Pontevedra ese fío coa historia xusto na casa onde Benito Soto, o noso pirata, agochou o seu tesouro. Alí aséntase estas novas pezas que, dende o artístico, e dende a súa potencia visual e conceptual, lévannos a plantexar a nosa propia experiencia como espectador coa de habitar nunha vila na que o mar é protagonista da súa historia de cidade antiga.

Cada unha destas pezas móvese nesa idea da metamorfose, dun proceso de cambio ou muda que se condensa na súa forma. As portas de Juan Fontaiña, son unha condensación do tempo, dun paso que modifica o físico alimentado coa memoria; Jaime Royo, cunha bola de bronce que semella xurdida do fondo do mar, amosa a capacidade de transformación dos materiais; Umberto Chiodi traballa un óleo sobre lenzo no que o vexetal é o animal semellan encher toda a súa superficie nun proceso orgánico; Tania Fiaccadori, propón unha peza chea de vida, unha solución salina onde está a medrar a vida baixo unha luz verde que permite a visión; África Ruiz nun vídeo fala do proceso de reconstrución xerando unha paisaxe; Giorgio Cellini recupera unha antiga peza de cerámica á que cada día se lle cambiará aquilo que funciona como a súa cabeza; Karent Justiniano chanta na sala unha crisálida, unha peza cunha forma perfecta, unha beleza de alabastro sobre nogal que como poucos elementos acollen esa sensación de cambio de vida e de mutación.

Ata o 30 de xuño, a carón do tesouro do pirata, temos estas pezas que como golfiños semellan que se culmine o proceso de transformación que ten lugar ao longo de toda a nosa vida.

Publicado no Diario de Pontevedra 18/06/2018

Fotografías. Gonzalo García

O camiño en espiral

 ‘Flor negra’ de Genaro da Silva é o novo título da editorial Chan da Pólvora. Proxecto e milagre poético que deixa ante nós unha escolma de emerxentes poetas que están a mudar a faciana da nosa poesía. O seu derradeiro alumbramento é este poemario en continua combustión.

Genaro da Silva (Mourente, Pontevedra, 1980) preséntanos o seu poemario envolto en cor violeta cunha gran flor na súa capa que vai abrir no interior como unha flor negra que de seguida escintila coa súa linguaxe para mergullarnos nunha arriscada xesta poética. Nun espazo limiar entre identidades coa natureza como gume no que medrar, como o gomo na pranta. O eu pero tamén o outro. Isto é «a fraxilidade de nós».

Cunha meditada estrutura teatral. Proscenio, sombra, coxia e desexo, son os catro actos, que se repiten ata en nove ocasións, desta actuación que se move nos abismos do corpo. Unha afoutada proposta que leveda en cada páxina ata o epílogo final, alí onde se nos amosa a espiral do camiño. O achegarnos para nunca chegar. A incerteza no percorrido. As quenllas e os lobos. O universo do simbólico.

Se de algo vive a poesía é da súa capacidade para facer do símbolo linguaxe, da enerxía da palabra que pasa da grafía ao seu contido. Poucos poemarios podemos atopar hoxe que traballen máis dende esa dinámica que esta ‘Flor negra’, facéndoo cunha intensidade que chega a tremelicar o corpo. Aí é onde reside a súa enerxía poética. No corpo fronte ao belisco, na sensación do desexo que rabuña a pel, que emerxe da nosa condición natural. «Unha pel de cristal esténdese pouco a pouco sobre a montaña», escribe o poeta. O cristal racha, o tempo da fraxilidade. «Acreditar no outro/ser a luz/que devora a sombra». 

É certo que neste poemario contéñense moitas sombras. Inseparábeis cando nos achegamos á luz, a sombra é a nosa incerteza, a liña escura que nos envolve e dende a que tantas veces descubrímonos na nosa propia aceptación. Nesa identificación do eu é na que se move todo este poemario que tamén só se pode entender dende a natureza e o seu valor coma cerna do que somos. A natureza no acougo da nosa propia identidade, sen polucións. As especies vexetais e animais movéndose dende o instinto, a liberdade, a falta de normas que limiten ao ser vivo e mutilen a súa capacidade para a descuberta dos nosos propios límites.

Unha poesía, polo tanto, que recupera a estética do decadentismo afastándose de tantas poesías que procuran facer da vida diaria, da experiencia do home, o seu sustento. Aquí é a procura da beleza dende a linguaxe, dende a propia esencia poética, e incluso dende a morte, o que nos dirixe cara esa poesía dunha fonda estética e unha liberdade á hora de ser proposta, á hora de ser escrita.

Espellos, cadáveres, siluetas e feridas, condúcennos por ese camiñar dunha enorme fermosura que promove unha nova realidade, allea á das rúas e ás cafeterías, unha realidade que emerxe do maxín do poeta para facer dos nosos sentidos o compás co que movernos por esta xestación. E aí é onde nos atopamos no medio da escena, envoltos polo drama, á procura da súa resolución. No camiño en espiral. «Camiño cara ti para encontrarme», resolve o poeta dende esa búsqueda continua na que estamos inxeridos que ao fin e ao cabo é a búsqueda de nós mesmos. Genaro da Silva propón, dende a súa poesí,a facer ese camiño no abrazo ao animal, na retirada das máscaras, na procura da vida. Cada unha das súas páxinas é un reclamo á esa posibilidade que temos para avanzar nese territorio do eu extendido ao outro. 

Chan da Polvora de novo saca do prelo outro poemario que segue a facer medrar a lenda deste proxecto editorial sen físgoas, unha liña serea e confiada nos novos nomes da nosa poesía. Flores que medran nunha paisaxe que precisa destas voces para que a poesía siga a ser un berro calado, unha maneira de axitar e axitarnos, unha maneira de ser e sermos. Genaro da Silva faino para rachar a incerteza, para superar ese abismo entre o eu e o outro, o abismo do corpo.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 3/06/2018

O sabor da dúbida

Envolto nun mar de dúbidas, Alberto Núñez Feijóo definiu o seu futuro en clave galega, afastándose do ’guerracivilismo’ de Génova

A que sabe a dúbida? Un dos que mellor pode responder a esa pregunta nos últimos días é o presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijóo. Navegou por ela nas últimas semanas entre ventos furacanados que empurraban porque desembarcase en Génova a pacificar as diferentes tribos do partido que xa están tomando posicións nas trincheiras. Un ‘guerracivilismo’ que xa se empeza a albiscar cruento e ao que non está afeito o Partido Popular, pero ninguén dixo que a democracia fose sinxela.

Esa dúbida semellou medrar ao longo das semanas. Eu mesmo, cunha cea perdida pola decisión do líder ‘popular’, penso que tiña máis que claro hai uns meses ou incluso uns anos atrás que a súa chegada a Madrid era o seu destino inexorábel ou, dito noutras palabras, era inevitable que Alberto Núñez Feijóo fose presidente do Partido Popular a nivel nacional. Pero o PP destas últimas semanas non ten nada que ver co que se movía fachendoso e seguro de si mesmo sobre a moqueta do poder. A perda deste, a chegada duns ministros que semellan compoñer un Goberno socialista cun futuro que o poida consolidar, o abafante peso da corrupción, con moitos casos xudiciais aínda por decidirse, e os temidos dossiers nos caixóns, dos que tanto se fala, presentan un escenario que agota con só pensar en sentarse ante el.

As dúbidas de Feijóo, ante ese territorio cheo de minas, tan necesarias para todo ser humano para entenderse a un mesmo, abofé que levedaron nas derradeiras horas. Chamadas alí e acá e unha paisaxe nada alentadora para tentar unha campaña con moitas inseguridades. «A dúbida é a certeza de non estar seguro», dixo o autor do ‘Libro do Desasosego’, Fernando Pessoa. Nestes últimos días Alberto Núñez Feijóo podería tamén escribir o seu libro do desasosego interior. Un tinteiro cheo de dúbidas co que escribir un futuro en Madrid ou en Compostela. O valor da dúbida medra en función do que se atopa detrás da súa conclusión. Unha resposta que pode marcar o futuro non só dun mesmo, senón de todo un país. Un quere pensar a Feijóo esta fin de semana pasada como  Hamlet movéndose dun lado ao outro dunha habitación musitando ese «Ser ou non ser. Esa é a cuestión». Certo é que se un pon nunha man Galicia e na outra o que se adiviña en Madrid a dúbida despéxase ben pronto. Pero as arelas dos políticos, por suposto léxitimas, e en boa parte esencia do seu oficio de xestión pública, tenden a distorsionar as cousas, a presentar equívocos e a facer que  esas dúbidas se impoñan ás decisións que un deba tomar.

Cada vez que Alberto Núñez Feijóo bebía un grolo de auga na súa aparición pública para dar a coñecer a súa decisión, semellaba saborear unhas dúbidas que esvaraban polo seu interior desfacéndose pouco a pouco. Unha emoción difícil de conter, as obrigadas palabras do compromiso con Galicia e os galegos e un fermoso céspede no que florecían os aplausos dos seus deixábanlle claro cal era o seu lugar: a idílica Galicia, á que lle ten tomada a medida, o que os modernos chaman a súa zona de confort, e á que as dúbidas non foron quen de mudala polos abismos do descoñecido. O ser ou non ser, o ir ou non ir, queda para unha mellor ocasión, que xa sabemos que os vieiros da política son inescrutábeis, e se non que llo digan a Mariano Rajoy. Alberto Núñez Feijóo liberouse das dúbidas e seguramente hoxe será un político diferente do que o era nese preciso intre en que todos poñían nel a súa mirada. Xa o afirmou o escritor portugués: «Nada, salvo o instante, me coñece».

Publicado no Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 20/06/2018

Fotografía. Pepe Ferrín (AGN)

Cando a rúa nos fala

 ‘Street Poems’ é o novo libro de Fran Alonso. Un manifesto poético sobre a realidade do espazo público como xerador de mensaxes. Tamén como inspiración para a poesía que o autor emprega non só para nomear a cidade, senón para tentar empatizar coa mocidade na poesía.

Semella que a poesía está a baixar os chanzos das elites culturais e se aproxima cada vez máis á pel do cidadán. Unha poesía que dende diferentes territorios, dende espazos como o mundo virtual ou o musical, tenta captar fieis entre os máis novos. É certo que moitas desas propostas amosan unha arrepiante febleza, pero ao mellor non son tantas como as que se travisten de elevada literatura e logo fracasan nas súas intencións.

Fran Alonso leva nos seus últimos libros de poesía facendo da cidade berce e acubillo para as súas palabras. E así, tanto co seu anterior poemario, ‘Terraza’, como con o recente ‘Street Poems’, a cidade convértese en xerador de metáforas, en habitáculo para compoñer a poesía como reflexión, pero tamén como fío co que conectar coa mocidade. Inxerida na colección Sopa de Libros e dirixido a mozos maiores de doce anos, Fran Alonso afronta así un valente xeito de tentar chegar aos máis novos coa poesía como sacudida, como elo coa sociedade e a súa contorna dende a palabra. 

As súas propias fotografías realizadas ao longo de varios anos e en diferentes escenarios compoñen un percorrido polos espazos públicos de diferentes cidades, por valos cheos de graffitis, por pintadas e propostas artísticas ligadas á urbanidade e a un universo alternativo ao que moitas veces, as máis delas, non lle prestamos a suficiente atención ou consideración. O poeta, esculca aí unha nova territorialidade da acción, do diálogo do ser humano coa súa contorna e que a el lle serve para propiciar a súa propia poética. «O verso do graffiti/ten a beleza/sorprendente e salvaxe/dun elefante que nunca se deixa/dominar.», escrebe Fran Alonso nunha das páxinas deste libro que baixo a súa apariencia acolle todo un manifesto poético de primeira orde nas que hai moito dese existencialismo do ser, da individualidade fronte ao colectivo. Unha indagación da persoa ante aquilo que o acosa, ante unha sociedade que na cidade atópase nun hábitat que resulta agresivo e teimudo en tentar poñernos contra as cordas. A poesía emerxe aquí como liberación, como vento que seguir. «A liberdade é un aerosol de pintura», graffitea o poeta nunha das páxinas. Abraia a capacidade que amosa Fran Alonso por facer unha linguaxe de síntese, un falar ben próximo ao que poden manexar esas xeracións máis novas ás que vai dirixido, nun primeiro paso, o libro, aínda que canto máis se mergulla un nel atopa que baixo esa lingua directa hai moito máis. Baixo esa idea de compoñer directamente sobre a parede, de que a palabra xurda de xeito rápido e á vez teña o seu peso, a palabra constrúese como un prodixio, tal e como a nomea o poeta nun dos seus versos. Ese prodixio é quen de engaiolarnos, de provocar a emoción precisa para entender que esa poesía ten o mesmo valor que calquera outra que a priori estableceuse dende unha maior carga literaria e cunha aspiración de eternidade. 

Engádeselle a ese valor do literario o apartado artístico destas páxinas. O libro é tamén fermoso pola súa disposición, por un deseño moi estudado no que as palabras invaden as fotografías de diferentes maneiras, dende tipografías variadas. Unha mestizaxe que sobrevoa todo o contido, dende a palabra como cerna da escrita, pero tamén dende o graffiti como elemento artístico.

Dúas artes que se compoñen xuntas, que se enguedellan para valorizar a función da lectura, o desexo de construír a liberdade do individuo dende a creación. Unha confluencia na que o lector debe prepararse para gozar, e para sentir, como sentiu o poeta, que a cidade o reclama, que a cidade lle fala a través dunha rúa que, como liña escrita ou soporte artístico, quere facernos parte súa.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 13/05/2018

Veinte años después

Una espectacular edición conmemorativa del ‘Cuaderno de Nueva York’ de José Hierro afianza a este libro como cumbre poética

Hay libros que nacen con vocación de inmortalidad. Son textos a los que el paso del tiempo, lejos de dañarlos, les confiere una pátina de eternidad que los hacen destellear cada día que pasa con una mayor intensidad. La editorial Nórdica nos ha hecho estos días un regalo que reconoce a uno de esos textos con la disculpa de la celebración del vigésimo aniversario de la publicación del excepcional poemario de José Hierro, ‘Cuaderno de Nueva York’, mediante una edición ilustrada de manera magistral por Adolfo Sierra y con un inteligente análisis de la obra a cargo del también escritor Vicente Luis Mora.

Todos estos mimbres ponen en nuestras manos un cesto lleno de poesías con las que el poeta madrileño dejó escrito el estremecimiento, conformando uno de los poemarios mayúsculos en lengua castellana y que desde su salida a la calle se convirtió en un libro de éxito, no sólo por la atención de la crítica, sino por el propio público, con un número de ventas asombroso para lo que era y es habitual en un libro de poesía.

Y es que vuelto a leer hoy no extraña en absoluto ese hecho milagroso, ya que caminar entre estos poemas es hacerlo de una manera firme por la escenografía que genera una ciudad como Nueva York y hacerlo, además, entre temas esenciales para el ser humano como el amor o la muerte. Esa hibridación de temas en un entorno tan descomunal, el que se narran las experiencias vividas sobre el propio terreno por parte de José Hierro, son las que emocionan a medida que se van pasando páginas de esa ciudad que «hechizada, se complace en su imagen refleja, y se sueña a sí misma transfigurada por la noche...». Poemas que te engullen como sólo logra hacer la gran urbe, como ya lo había conseguido registrar, también desde lo poético, Federico García Lorca, y como José Hierro vuelve a traducir en unos poemas caudalosos, llenos de imágenes que brotan de palabras convertidas en manantiales inagotables en su frescura.

Un poeta en estado de gracia, un poeta que, sentado en su oficina habitual, el madrileño bar ‘La Moderna’, en el que escribió gran parte de su obra, salvó todo un océano para calibrar con la palabra lo que supuso para él encontrarse con «los acuarios de los escaparates», con «el friso de Nueva York majestuoso y geométrico» o con «las ardillas-esfinges de Central Park», permitiendo al lector gozar de una experiencia sin igual, a buen seguro que similar a la que él mismo pudo sentir cuando leyó el ‘Poeta en Nueva York’ de García Lorca, tras el cual «uno va a a Nueva York y antes de ir ya ha estado», según sus propias palabras, recogidas en una entrevista por Martín López-Vega en El Cultural en el año 2001, previa a su entrada en la Real Academia de la Lengua. Aquel año ya se encontraba esclavizado  por la bombona de oxígeno que le ayudó a vivir hasta el año siguiente. Le faltaba el aire para salir de casa, para encontrarse con ese mundo que ya echaba de menos, para estar, pero también para ser poeta. Piel ajada, cráneo descomunal, huérfano, como escribe en el poemario, de su «única patria que es la poesía».

Veinte años después el fulgor permanece y aquel poeta que conocía Nueva York por lo escrito por García Lorca deja en nosotros un caudal de palabras inmarchitables que nos hacen dudar de si poner los pies en la ciudad de los rascacielos será una acción de tal intensidad como el adentrarse en este poemario de una enorme contundencia visual que se cita «en los ríos que ciñen la ciudad,/órgano, selva de metal y luz y escalofrío/y de deslumbramiento, y de nostalgia futura,/porque mañana ya será otro día».

Publicado en Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 13/06/2018

Sociedade en negro

A nova novela de Diego Ameixeiras ‘A crueldade de abril’ volve a poñer o foco alí onde a nosa sociedade adoita fuxir na súa mirada. Nas orelas onde habitan os que se ven asoballados pola violencia incubada por un tempo tantas veces contrario ao propio ser humano.

Estase convertendo Diego Ameixeiras a través das súas novelas nun axeitado cronista da nosa realidade. Unha realidade tinxida de negrura que reflicte o desacougo dunhas persoas cada vez máis desamparadas e sen acubillo nestes tempos crueis. O autor emprega de xeito hábil a súa escrita coa faciana da novela negra para, dende o literario, levarnos polas moitas eivas que ofrece a nosa sociedade.

Tras títulos como ‘Matarte lentamente’, ‘Conduce rápido’ ou ‘A noite enriba’, chega ‘A crueldade de abril’, todos eles editados en Xerais, como un mosaico máis deste tempo noso. Aquí reflíctese a violencia das persoas nun contexto vencellado á especulación económica e urbanística e cunhas víctimas que son as persoas sen teito. Se antes foron os preferentistas ou o branqueo de cartos, agora o autor fende coa súa pluma para amosar de novo un deses espazos tráxicos do noso ecosistema no que as persoas móvense e interactúan dende un amplo abano de posicións. Quizais sexa nesta ocasión, dentro das súas últimas obras, na que esa fenda entre os comportamentos humanos sexan máis radicais. Unha das vítimas é unha poeta a piques de publicar o seu primeiro libro, unha persoa sensible, pero chea de debilidades e medos, fronte a ela os seus verduxos, persoas sen ningunha sensibilidade, alleas por completo a toda humanidade e únicamente desexosas de cumprir o encargo que lles encomenda o sistema ou de moverse dende as adiccións que anulan a personalidade. 

De novo Diego Ameixeras é quen de producir unha narración capaz de engaiolar ao lector dende o primeiro momento manexando unhas ferramentas cada vez de maneira más afinada, intercalando tempos e accións e xerando así unha modernidade no que se conta que vai a beneficio daquilo que se quere relatar. do mesmo xeito que nas súas novelas artéllase unha narración que como un crebacabezas vai liña tras liña xuntando as súas pezas, ata o xiro que pon todo patas arriba e fainos mudar a percepción do relato que enfía cara unha nova dirección.

Como sempre son fundamentais as relacións que se establecen entre os personaxes da novela. Relacións de amizade, familia ou amor que se converten nunha lousa coa que moverse ante as diferentes situacións que a trama presenta. Lousa para a propia persoa, pero tamén para a súa conexión cos demais. Amor, vinganza, odio, son os tres capítulos nos que se divide o libro. Tres sentimentos que son parte esencial do ser humano e que se presentan como o argumentario real do texto de Diego Ameixeiras, cada un deles artéllanse como o pano de fondo dos feitos que xera a trama, pero arredor desa trama serán esas relacións humanas ás que nos poñan ante a verdadeira realidade do ser humano, fronte aos seus abismos morais, ante as súas dúbidas e tamén mesquindades. Porén tamén xorde un espazo lírico, que non se detectaba nas outras novelas anteriores, a presenza dese personaxe feminino, desa poeta, outórgalle a certas partes do relato unha fermosura que semella querer loitar contra o desacougo que agroma en cada páxina. Esa sensibilidade, esa respiración, diferente a do resto dos personaxes séntalle moi ben ao relato e constitúe un contrapunto brillante.

Ese vento feble rápidamente perece fronte aos trebóns que provoca unha sociedade egoísta e aniquiladora cos seus propios habitantes. «O home é un lobo para o home» dicía Hobbes, e dende esa proposta filosófica Diego Ameixeiras está a construír un relato literario sen paragón na nosa escrita pola súa singularidade, ambición e afouteza. Literatura que serve para tentar explicarnos, para facer do que acontece ao noso carón, nas nosas rúas, o tubo de ensaio dende o que conformar un xénero de seu que, partindo das propostas da tradicional novela negra, ten tamén moito de análise social dun tempo e dunha sociedade que non semella ter intención de rexenerarse para constituirse como a contorna adecuada para nós. Polo de agora Diego Ameixeras fai do amor, a vinganza e o odio, as canles que mellor nos poden amosar no que nos estamos a converter, isto é, unha sociedade cada vez máis escura.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 13/05/2018

Viaxe ao país do Teixido

En 1972 Xohana Torres gañou o I Premio de Etnografía Federico Maciñeira da Deputación da Coruña cun texto máxico sobre o moito que rodea un espazo tan singular como o de San Andrés de Teixido. Agora este libro edítase por primeira vez cun agarimo que acrecenta o seu valor.

Baixo o título de ‘San Andrés de Lonxe: mitos e ritos’ sae do prelo este libro esquecido. Un texto que fixo do seu labor etnográfico un alicerce máis na variada traxectoria de Xohana Torres que se moveu por moitos campos dende o compromiso con terra e lingua, pero tamén co traballo da investigación feito por unha muller en templos no que había aínda moito que facer nese senso. Este ensaio sobre San Andrés de Lonxe, ben pretiño da súa terra de infancia e mocidade, O Ferrol, permite rastrexar todo o que rodea a este templo romeiro noutro dos nosos finisterrae. Un espazo natural incomparábel ao que se lle engade todo un ronsel de lendas que veñen de ben antigo, e que o cristianismo asumiu como parte de todo o que rodea un ambiente lexendario para incrementar os seus fieis devotos.

Tras unha previa ubicación xeográfica e histórica estamos xa preparados para iniciar a viaxe ao país do Teixido, alí onde «has de ir de morto se non vas de vivo», e para percorrelo dende a saudosa escrita de Xohana Torres, unha lectura bizosa que nos converte case que en romeiros que se asoman aos cantís ergueitos sobre o mar dende os que escoitar o seu roncallo. Puntas e agullas que asoman entre as escumas e ata onde chegaron celtas e bretóns na fundación do seu ton mitolóxico. Viaxeiros e tradicións que forneceron o seu papel de santuario de referencia en Galicia no que a autora referencia os diferentes ritos que acolle, como os milladoiros, que cunha orixe funeraria ten paralelismos con outras moitas culturas do mundo que Xohana Torres referencia, non só con este ritual, senón con todos eles. Montañas de pedras que o peregrino deposita unha a unha deixando así a pegada da súa presenza.

Tamén a auga e o seu simbolismo non é alleo a San Andrés de Teixido coa súa fonte inesgotábel de tres canos da que se di nace debaixo do altar maior do santuario. A auga como renacer da vida dun xeito permanente, a auga como fonte da existencia. Galicia, terra sobranceira en augas, esta inzada destes rituais de fontes santas que Xohana Torres enumera para calibrar o seu caudal de forza na nosa tradición que en cadanseu lugar singulariza as súas potencialidades e beizóns para quen se achegue a elas. Pero tamén hai tempo para as historias de fadas e doncelas, de espíritos que viven nos bosques, nas montañas. Mozas brincadeiras que coñecen os segredos da natureza e tamén sabedoras de onde se agochan tesouros.

Especialmente singulares son os Sanandreses, figuras de miga de pan sen levedar, coloreadas con diferentes cores que teñen numerosas variedades formais, que van dende barcas a pombas, pasando por figuras de mulleres, serpes, o propio San Andrés, mans, escadas, corazóns, cruces, herbas... sinxelas figuriñas que amósanse como obxectos cheos de delicadeza e cunha clara compoñente artística. Cada unha desas formas é quen de desenvolver unha función dependendo do ritual ao que se queira aplicar. Todas estas pequenas pezas aparecen no libro fermosamente reflectidas grazas ao labor fotográfico de Xulio Gil, o outro gran cimento deste abeizoado proxecto. As súas fotografías recollen todo o que o texto entendeu como importante cando foi escrito, xa hai máis de corenta anos. Fotografías de hoxe que serven para renovar todo o que rodea a un culto ancestral que segue pleno de forza aínda hoxe. Estas imaxes dannos conta desa pervivencia e do desexo das ánimas por cumprir a súa promesa de achegarse ao santo na procura do descanso eterno.

Con ese culto ás ánimas péchase o libro. Ánimas ás que hai que axudar canto antes a aliviarlle o peso de cumprir con ese voto canto antes, de aí que á peregrinaxe de San Andrés é coñecida como a peregrinaxe da présa. Exvotos e panos pendurados que antes pasaron por esa fonte purificadora para librarse do mal, son cos que rematamos este libro que é unha auténtica xoia no seu resultado final da man do editor Xose Puga, que sabía ben del, así como da predilección da autora por el. Un produto que non só recupera un texto, senón que leveda coas novas achegas para coñecer ben polo miúdo e dende a emoción un territorio mítico para Galicia.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 6/05/2018

Reconstrucción artística y personal

Rue Saint-Antoine nº 170

Pintura. Fernando Lafuente confirma con esta exposición su firme devenir en el arte. Una arriesgada propuesta, que se mueve entre la pintura y la escultura, para conformar unas piezas surgidas de una profunda reflexión sobre forma y materiales como argumentos de un trabajo sorprendente para el espectador y todavía lleno de posibilidades.

Cada pieza de Fernando Lafuente debe entenderse como un desafío del autor dentro del universo artístico, pero también un desafío frente a si mismo. El arquitecto pontevedrés ha reinventado su vida de manera valiente tras su etapa política en la ciudad y, tras culminar los estudios de Bellas Artes, dar comienzo a una vida vinculada con el mundo de la creación artística que le ha llevado a los Estados Unidos, donde pasa gran parte del año y desde donde continúa a madurar ese arriesgado camino emprendido hace algunos años.

Y digo arriesgado porque la propuesta artística de Fernando Lafuente genera tras ella un riesgo permanente, alejado de un lenguaje cómodo con el que agradar de manera satisfactoria al público y a potenciales clientes. Pero él no estaría satisfecho, ya que si algo le provoca el arte es un deseo de duda, de quiebro constante a lo que podría ser algo acomodaticio. Fernando Lafuente a través de cada pieza comienza un proceso, no solo de introspección artística, sino personal. Esas ‘Reconstrucciones’ (título de la muestra) de sus trabajos que propician la obra anteriormente conclusa, son también una reconstrucción de la propia persona a través de esa exploración máxima y de ese ir al límite del lenguaje artístico.

Y es en ese punto límite en el que la obra triunfa. Sus composiciones de formas y colores, en las que las esencias compositivas, y hasta las relacionadas con su propio marco físico, se encuentran en cuestión, son el catalizador de la nueva obra. La resultante de un proceso de pintura o escultura en el que su remate vuelve a discutirse con su fractura en bloques o en planchas para volver a integrarse en una nueva pieza en la que, de nuevo, la composición y la forma se verán activadas y a la vez condicionadas por ese momento anterior. Fernando Lafuente se sitúa así en la complejidad de la obra como paradigma desde el que actuar y desde el que buscar nuevas soluciones, nuevas posibilidades que permitan a su obra evolucionar, tal y como sucede en esta ocasión con el devastado que se hace de la pintura, una incidencia sobre la superficie de la pieza que revela el valor plástico del material.

Ese potencial también está presente en otras superficies de trabajo, como el aluminio o las piezas lacadas. Superficies que forman parte de un proceso manual en la valoración del trabajo artesanal, de quien moldea las piezas con su propia energía, allá donde la mente no alcanza. Ese respeto por el oficio y el material hace que los propios remaches que sustentan la obra queden a la vista ampliando su funcionalidad y estética.

Ese mismo proceso se lleva a la escultura con análisis de formas y luces, efectos que integran a la propia sombra generada en unas figuras sorprendentes que todavía podemos gozar hasta el próximo viernes en la sala de exposiciones del Palacete de las Mendoza.

Publicado en Diario de Pontevedra 11/06/2018

Fotografías: Rafa Fariña

Enlorquecidos

Un libro de Ian Gibson sobre García Lorca y la música de Miguel Poveda unida a sus poemas celebran el 120 aniversario del poeta

García Lorca en un homenaje en 1936 a Rafael Alberti (en primer plano)

Ian Gibson escuchó en una ocasión a Miguel Poveda cantar una copla dedicada a Federico García Lorca y en cuanto este bajó del escenario le espetó: «¡Así que tú también estás enlorquecido!». Esta anécdota, recuperada por Jesús Ruiz Mantilla en un artículo en El País a propósito de la salida a la luz del último disco de Miguel Poveda en el que se apropia de ese maravilloso término para titularlo ‘Enlorquecido’, une a dos seres que, como tantos otros, han visto su vida modificada de una u otra manera por el poeta granadino que un 5 de junio de 1898 venía a este mundo para crear una de las carreras literarias más impactantes, ante la que estremece pensar a lo que podría haber llegado de no haber sido asesinado por los verdugos del franquismo cuando solamente tenía 38 años.

Esa celebración también los une durante estos días en los que el propio Ian Gibson viene de publicar ‘El asesinato de García Lorca’ en Ediciones B, un libro sobre la muerte del poeta que actualiza un texto mítico del año 1971 y configura un perfecto itinerario para conocer todo lo sucedido durante aquellos días que rodearon a uno más de los miles de crímenes que la represión guerracivilista dejó sepultados en zanjas y cunetas, componiendo un mapa del terror que, vergonzosamente, está todavía hoy sin resolver.  

Ambos, disco y libro, son una sensible manera de acercarse al universo lorquiano de lunas, gitanos y olivares, pero también de rascacielos, voluntades y «peces de arsénico como tiburones, o lo que es lo mismo, lo popular y lo culto como base de una poética que no tiene paragón. Una poesía de cascabeles en la noche y de pulso herido desde el otro lado. Una poesía hecha desde la inteligencia, la sensiblidad y el amor a una tierra que fue la que finalmente no supo estar a la altura de las circunstancias. Escuchar a Miguel Poveda cantar varios de sus poemas consigue que gima el alma. ‘Fábula y rueda de los tres amigos’, ‘Oda a Walt Whitman’, ‘El amor duerme en el pecho del poeta’ o ‘Canción de la muerte pequeña’ son algunas de esas composiciones que además se presentan editadas de una manera admirable. Un libro disco con fotografías y dibujos de Federico García Lorca en el que late su espíritu contenido entre palabras y trazos, entre alegrías, vida y percepciones sombrías de lo que se avecinaba. Enlorquecido Miguel Poveda nos enlorquece a todos con su voz y su manera de acariciar las palabras del autor de ‘Poeta en Nueva York’ .

Ian Gibson, por su parte, nos abruma con su investigación sobre la muerte del poeta aquel 18 de agosto de 1936, un día después que nuestro Alexandro Bóveda, y tantos otros vilmente asesinados. El hispanista nos sitúa de manera precisa en aquel tiempo, en el fin de la Segunda República, las últimas semanas del poeta en Madrid, el regreso a Granada, el terror en su ciudad, su detención, las últimas horas y el crimen, así como su teoría sobre donde se encuentran sus restos tras largas investigaciones, entrevistas y el manejo de numerosos datos que parecen dejar poco espacio para la duda. Pero lo cierto es que todavía ese paradero es una incógnita a la espera de su recuperación que, siendo tan importante como la de los miles de españoles todavía por desenterrar, el suyo es de un simbolismo que debería ocupar mayor empeño ya que vendría a visibilizar la necesidad de que España, a través de una decidida aplicación de la Ley de Memoria Histórica, cierre unas heridas todavía abiertas.

Decía Jorge Guillén que «junto a Federico García Lorca no hacía ni calor ni frío, hacía Federico». No hay mejor manera de definir a quien todo lo que ideó y soñó se convirtió en una emoción especial, un abrigo para el alma humana que, 120 años después, sigue siendo bien necesario.

Publicado en Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 6/06/2018

Un paisaje para la eternidad

Rue Saint-Antoine nº 170
Obituario ▶ El fallecimiento del pintor Arturo Cifuentes deja para el recuerdo una singular manera de pintar que redefinió una nueva percepción del paisaje. Nacido en Ávila, en 1934, sus amplias miradas al paisaje castellano se tradujeron también en una interpretación de nuestra geografía gallega a la que se sintió siempre íntimamente ligado.

Arturo Cifuentes ante una de sus obras en 1995 (Miguel Vidal)

Establecido en Pontevedra en 1959 esos veinticinco años de paisaje castellano se acomodaron en sus ojos para desde allí entender y reinterpretar un nuevo paisaje, como significó para él el que le concedía la geografía gallega. Arturo Cifuentes encontró en el paisaje la manera de expresar y desarrollar su pintura.

Desde sus primeras exposiciones en los años sesenta el paisaje iba a convertirse en el protagonista de su obra. Materia obligada para cualquier pintor, en este caso el paisaje se convirtió en el protagonista absoluto de su mirada. Puntos de vista elevados, que proyectan hasta un horizonte infinito los campos de las tierras de Castilla en una prolongación interminable, que sólo tiene paralelo en unos cielos que equilibran la composición. Es en ese punto de vista en el que Arturo Cifuentes ha tenido la habilidad de situar al espectador de su obra que, a los pocos minutos de disponerse ante uno de sus cuadros, ya se siente engullido por las percepciones que de él parten. Dibujo, color o luz proporcionan un paisaje de una enorme inteligencia porque a la propia interpretación del paisaje le unía una pincelada de una gran singularidad que era la que le permitía diferenciar sus paisajes de los de cualquier otro pintor.

Los amarillos de los cultivos de cereales castellanos iban sustituyéndose o alternándose con los campos verdes de Galicia. La ausencia de árboles fue poco a poco viendo como éstos se incorporaban al cuadro, como las montañas aparecían, al igual que las rocas de algún promontorio y hasta llegó el mar. Todo lo que suponía pintar un paisaje le interesaba a Arturo Cifuentes. Esa era su medida y su desafío, el retarse con lo más hermoso que puede existir, la naturaleza. Cada cuadro se convirtió entonces en un reto, en el apropiarse de un fragmento de realidad y traducirlo a su pintura. Esa pintura propia conseguía hacer del paisaje un tiempo fragmentado, una congelación de un instante conseguido desde la pincelada y una sorprendente luz, gran secreto de cualquier gran pintor, como sin duda era en este caso.

Desde otra atalaya, la de Vilariño en Poio, construyó otro de esos puntos de vista. Tierra rica, florida de increíbles matices de luces y colores y a sus pies una ría espectacular, con sus reflejos del sol sobre sus aguas, con sus nieblas envolviendo la illa de Tambo. El paraíso de cualquier pintor que sería interpretado una y otra vez desde sus pinceles, pero más allá de ese paisaje, hubo cientos y cientos a cargo de este hombre que pinto para la eternidad. Sus cuadros quedarán ya para siempre instalados en nuestro imaginario colectivo. Sus numerosas exposiciones individuales formaron parte desde los años sesenta del propio paisaje artístico de Pontevedra. Una Pontevedra que también pintó entre lo real y lo irreal como en ese cuadro espectacular que compartió protagonismo en la exposición que el Museo de Pontevedra dedicó a Torrente Ballester y que sirvió para reflejar las brumas que hacian levitar a Pontevedra en el universo torrentino.

Asiduo en las Bienales de Arte en 1986 junto a Falcón y Ferreiro crea el Grupo Eixo. Triángulo pictórico que se convirtió en amistad profunda y respeto entre tres de nuestros mejores pintores que llevaron su pintura y con ella el nombre de nuestra ciudad hacia numerosos puntos de la geografía española.

Publicado en Diario de Pontevedra 4/06/2018