Sileno

Foguetes verdes (11)

O Museo de Pontevedra acolle unha soprendente mostra do labor gráfico e humorístico de Sileno. Un dos nomes sobranceiros na crítica á política nacional no comezo do século XX

BOA PARTE DO labor dun Museo ten que estar no da descuberta, no que supón achegar ao público anaquiños da nosa cultura ou historia que o paso do tempo e a falla de atención, por diferentes motivos, deixou no esquecemento. Estou seguro que non moita xente coñece a Sileno, alcume de Pedro Antonio Villahermosa y Borao, nado en Zaragoza en 1868 e que faleceu en Madrid en 1945. O seu pseudónimo de Sileno foi un nome habitual en diferentes publicacións de principios do século XX nas que a política nacional e internacional amosábase acotío dun xeito lúcido e mordaz, dende as caricaturas e as viñetas humorísticas.

Na excelente mostra do Museo de Pontevedra, non só pola calidade dos materiais, senón pola súa montaxe, chama a atención a orixe destes fondos, compartidos entre o Museo ABC de Madrid-que participa na organización da mostra-, e o propio Museo de Pontevedra. A pregunta xorde inmediatamente ao tentar saber porque razón o Museo de Pontevedra dispón de materiais deste home, en primeira instancia tan afastado da nosa xeografía. Pois esa razón hai que buscala no legado feito ao Museo por parte do pontevedrés Santiago Losada Amor (futbolista do Eiriña, Celta, Atlético de Madrid e Real Madrid) que casou cunha das fillas do viñetista, deixando para o futuro e a bo coidado toda unha serie de materiais: debuxos, publicacións, cadros... que agoran brillan con luz propia nesta mostra, e que vén tamén a darlle valor a estes espazos como custodios da nosa memoria.

Arrincamos a mostra comprobando a calidade técnica de Sileno. Os seus debuxos, baseados nos gravados do seu paisano Goya, son asombrosos, e póñennos sobre a pista dun gran debuxante que comezou a publicar no semanario humorístico Gedeón, nome do protagonista satírico desa revista que tivo unha gran sona no seu momento. Dende ese instante son moitos, prácticamente a totalidade dos protagonistas da política de principios do século XX, os que serán interpretados por Sileno. Canalejas, Dato, Romanones ou Maura, foron centro das súas viñetas, moitas das cales recupéranse aquí para amosar a calidade do seu traballo. Ao excelente debuxo, engádeselle a precisión dun gran caricaturista e a ironía que medra no interior da imaxe, e que se completa coa lenda que acompaña esa imaxe e que, como nos debuxos de Castelao, moito máis coñecidos por nós, deixa no espectador esa segunda lectura que te leva durante uns instantes a pensar sobre o sentido desa viñeta. O Heraldo de Madrid acollerá estas imaxes e reforzarán o seu protagonismo neste ámbito. Unhas vitrinas amosan a súa relación con personaxes da época. Libros adicados, como os do singular e xenial Ramón Gómez de la Serna, xunto a outros deixan constancia do seu vencello coa vida cultural madrileña.

Descansamos uns instantes do seu traballo cunha serie de fotografías sobre a presenza na provincia de Pontevedra de Sileno. Os seus veraneos dende 1930 en Lourido, Nigrán, onde o arquitecto Antonio Palacios constrúelle un fermoso chalé, e onde o collerá a Guerra Civil, pasando alí os anos da contenda. Volvemos ao seu debuxo con outra sorpresa, unha colección de sinxelos debuxos que forman parte dos fondos do Museo de Pontevedra. Mulleres espidas, outras en traxes de baño ou provocativas situacións, amosan a intimidade do seu debuxo en traballos feitos para a privacidade e non para ser públicos, pero nos que se contén todo o seu talento. En 1921 funda ‘Buen Humor’ referente do xornalismo humorístico, da que foi director. O final da mostra componse da súa revisión diaria no Heraldo dos acontecementos que tiveron lugar na Primeira Guerra Mundial e que o Museo ABC amosa de xeito primoroso.

Publicado no Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo 11/01/2019

Fotografías: Exposición de Sileno no Museo de Pontevedra (Gonzalo García)