Escrita e memoria

 

[Ramonismo 46]

Suso de Toro fai da biografía de Ramón Baltar unha paisaxe memorialista tan necesaria como tristemente esquecida

HAI LIBROS que chegan a nós co propósito da xustiza. Textos que nos obrigan a facer iso que esta sociedade esqueceu facer tantas veces como é mirar cara atrás, honrar ou descubrir a aqueles que en momentos ben complicados, e non tan afastados no tempo, fixeron moito porque hoxe a nosa vida sexa como é.

En ‘Un señor elegante’ (Xerais), Suso de Toro elixe, ou máis foi o seu protagonista, Ramón Baltar, o que o elexiu a el para darnos a coñecer a súa abriante historia, para abrir esas lumieiras que deixan pasar a luz cara esa noite pecha en que se converte a nosa memoria, selectiva e esquiva, tanto no individual como no coral, ante tantos nomes do pasado dos que descoñecemos os seus actos. Unha historia, a deste médico compostelano con vencellos con Padrón ou Rianxo, que sobrevoou arredor de Suso de Toro durante moito tempo, pero as cousas ás veces precisan chegar a ese intre no que todo salte polo aire, no que o creador entende que é o momento preciso para afrontar o reto que é facer da escrita literatura e, neste caso memoria. Esa suma tiña tras de si algo tamén de remexer alí onde ninguén puxera aínda o pé, onde as areas movedizas das familias engulen moitas veces un pasado que pode chegar a danar, a voltar a sentir as feridas dun pasado que, pese a todo, sempre estará aí, retándonos, puxando de nós para que o ollemos enfite. E iso é precisamente a tarefa do escritor, a de esculcar nesa memoria familiar e colectiva, de xeografías, vidas, amizades e feitos que tecen en cada páxina unha paisaxe, non só íntima e persoal, senón tamén unha malla colectiva dun tempo e dunha sociedade aínda non de todo valorada naquel complexo hábitat tinxido do gris e da mesquindade do resultado da sublevación militar contra a República e as décadas de franquismo.

Ao tempo que se nos debulla esta vida e vidas, o libro forma unha gran colmea de personaxes vencellados a Ramón Baltar e que desenvolveron o seu papel naquel ecosistema de actos valerosos, persecucións, castigos e silencios oficiais. Mentres todo iso acontece ante nós o propio Suso de Toro afronta un feito reflexivo íntimo en canto a súa profesión como autor e o que supón a construción dunha novela. Se fai pouco o seu brillante ensaio ‘Dentro da Literatura’ adentrábase de cheo nese proceso, agora todo iso lévase á practica e, nun exercicio de honestidade, o autor o amosa ante un lector que entende que os libros non só se constrúen dende o talento e o papel das musas, senón que hai moito tamén de azar, de pescudas e adicación, de compoñentes aleatorias que se enguedellan co propio exercicio da escrita. Feitos da propia vida que se suman a esa historia na que se está traballando e que de súpeto lévante outro estado da cuestión, a un achegamento íntimo ao protagonista que semella estar a sinalar o camiño a seguir.

Ramón Baltar amósase como unha sorte de Jano bifronte cunha cara de seriedade e un certo sentido estoico fronte a vida e os acontecementos, a mirada da familia e dunha sociedade que nunca se preocupou por recoñecer esa outra cara que sempre estivo suspendida no pasado, no amor a unha terra e ás súas xentes, a tantas como lles salvou a vida e moitas outras ás que tentou evitar o perigo. Suso de Toro vai cada pouco mirándolle aos ollos a esa dualidade para descubrir ao médico, ao xestor de diferentes centros hospitalarios compostelanos, ao mestre universitario, ao médico de campaña en primeira liña do terrorífico fronte de Teruel traballando para os sublevados, e tamén ao médico acusado de apoiar a guerrilleiros como o mítico Foucellas e tantos outros atendidos polas súas milagreiras mans, ao membro da Unión de Intelectuales Libres; máis tamén temos ao pai e ao fillo, membro dunha longa familia ancorada nas lembranzas da feliz patria da mocidade rianxeira onde tantas amizades se artellaron e de confianzas coa familia Castelao ou a Dieste. Tamén o amor polos libros e a cultura, o gusto pola velocidade e os tempos novos que encheron a toda unha xeración ilustrada e con gañas de facer deste país ese paraíso que nos merecemos e que os traidores se encargaron de mutilar durante décadas. Esa dor prolongouse a outros nomes como os de Ulpiano Villanueva, Roberto González, Darío Álvarez Blázquez, Luis Morillo, Emilio Martínez Baladrón, Manuel Varela Radío ou o seu propio irmán, Antonio Baltar fuxido a América e a feitos como a chamada Operación Termópilas coa que se pretendía atentar contra Franco na súa estadía de verán en Galicia.

E todo isto, todas estas voces que se fían entre elas atopan outra voz a do autor que dialoga con si mesmo sobre o que está a facer, cara onde o levará o seu labor de espeleoloxía cunha pluma na man e incluso de preguntas lanzadas ao seu propio protagonista, a ese Ramón Baltar que semella, por fin, atopar neste libro o relato preciso da súa vida, ou mellor dito, das súas vidas, desa dobre faciana á que por fin lle podemos poñer rostro os ignorantes, os que decoñecíamos da súa existencia, rescatada agora por un autor en estado de gracia que deixa unha obra monumental para seguir construíndo a nosa memoria, para seguir construíndo a nosa escrita.

 

 

Publicado en Revista. Diario de Pontevedra 28/11/2020