OITENTA ANOS ollando o
horror. Interpretándoo como peza artística xurdida da dor. Unha
achega de Picasso que estivo pechado nun estudo durante un mes
traballando arreo tras ver na prensa como as bombas arrasaban a
localidade de Gernika. Unha cruel inspiración para achegarse á alma
doente do seu país. Un collage da ignominia e da barbarie encargado
pola República para amosar a loita e o sufrimento dun pobo.
É curioso ver como os
peores tempos do ser humano poden xerar obras de arte. Como o
artista, cabalgando sobre o seu maxín, atopa beleza onde só hai
espazo para a mágoa e a desolación. Ese enorme lenzo en branco e
negro cumpre oitenta anos, vintecinco da súa instalación no Museo
Reina Sofía. Dende hoxe unha gran exposición ao seu arredor volverá
convocarnos fronte a pincelada da dor, o gume da mesquindade dende o
que se desenvolve toda unha serie de figuras que nos levan a
enfrontarnos directamente cos diferentes aspectos da guerra, e todo
iso sen poñernos ante exércitos ou uniformes. Esa é a súa gran
virtude, a de amosar a guerra como un grande espectáculo da
desolación humana, onde non hai máis símbolos có dos berros que
xorden de cada unha desas figuras. Picasso fuxía desas dialécticas
simbólicas de atoparlle sentido a todo, cando precisamente aquí do
que se fala é do contrario, da falta de sentido dunha guerra.
Componse así un gran berro contra a violencia, contra a capacidade
do home para danarse a si mesmo sen reparar nas consecuencias duns
actos cargados das cegas arelas de poder.
Ese berro estourou nun
estudo de París poucos meses despois de que unha delegación do
Goberno da República formada por Josep Renau, Juan Larrea, José
Bergamín e Max Aub lle fixera en xaneiro o encargo de reflectir
nunha obra, para o Pabellón Español da Exposición Internacional de
París dese ano, o que estaba a acontecer en España. O 26 de abril
de 1937 a Lexión Condor bombardea Gernika, a localidade símbolo dos
foros vascos, e Picasso ve na prensa, tras moitas dúbidas para
elixir o tema dese mural, o motivo do seu cadro. Aquelas fotografías
en branco e negro enguedéllanse cun proceso que se estaba levando a
cabo nas súas formas, as mesmas que ían levedando dende varios anos
antes, relaxando o seu cubismo e compoñendo unha nova figuración
que facía da loita beleza-monstrosidade a cerna da súa pintura.
Nesta exposición, que leva por título ‘Piedade e terror en
Picasso: o camiño ao Guernica’, tendo ben claro o punto final o
que se fai é achegarse a ese tránsito formal dos anos previos,
cando Picasso experimentaba unha nova linguaxe. Esas pezas son a
antesala desta diagnose da incivilización á que un, poucas veces
das que vai a Madrid, se pode resistir a contemplar. Unha especie de
expiación de nós mesmos fronte ao que podemos chegar a facer.
Gran parte das salas de
exposicións do Reina Sofía artéllanse en función desta peza.
Chegar á mítica sala 206 é enfrontarse a unha multitude agolpada
ante unhas cordas que impiden o paso, liñas que marcan a distancia
precisa para enfrontarse ao horror que cuspe o cadro. Como se se
precisasen uns poucos metros para non verse envoltos na
desesperación. Ao seu arredor outras pezas preparan o desenlace; alí
temos a dous dos nosos, a Maruja Mallo co seu ‘Antro de fósiles’
e a Arturo Souto con ‘Verdugos e vítimas’. Satélites que
gravitan arredor do gran planeta, alí onde nunca tiñamos que
habitar pero onde non nos quedou outra que penar a nosa fraxilidade
como especie. Achegarse a esta exposición, que estará aberta ata o
4 de setembro, convértese case nunha obriga desta sociedade para
decatarnos dos nosos erros, pero sobre todo para manter viva aquela
radicalidade dun artista que non precisaba de cores para berrar, nin
de óleo vermello para facer do sangue exclamación. A súa
contundencia xorde do propio silencio da cor, do hermetismo duns
grises que median entre o branco e o negro para servir de desacougo
ante o arrepío.
Poucos cadros agochan
tras a súa vida tantas historias. A historia do Guernica vai máis
aló da súa concepción e desenvólvense no seu tránsito por
diferentes países como complicidade fronte á guerra. A súa marcha
ao MOMA, o seu regreso en corentena ata que en España triunfase a
democracia, a súa saúde e a idoneidade do seu emprazamento, que
aínda hoxe segue a encher páxinas de prensa. O Guernica, ao final,
converteuse naquilo do que fuxía Picasso, nun símbolo que vai máis
aló dunha guerra, nun símbolo dun país que, como aquel ‘Duelo a
Garrotazos’ de Goya, nos pon nos estremos do enfrontamento,
afastados de calquera empresa común e sempre turrando en diferentes
direccións. O noso fatal destino, dentro e fora do cadro.
Publicado no Diario de Pontevedra e El Progreso de Lugo 5/04/2017
Máis sobre o Guernica:
http://ramonrozas.blogspot.com.es/2016/12/cuando-el-horror-es-emocion.html
Ningún comentario:
Publicar un comentario