O
Museo Picasso e a Biblioteca Nacional de Francia, dúas das cernas da cultura
gala, ábrense a obra de Miquel Barceló para amosar un traballo cunha fonda
carga visual, acubillado no territorio mítico das culturas primitivas e a
capacidade dos materiais para dialogar co espectador a partir das súas
compoñentes históricas.
PARÍS
ERA unha festa cando Pablo Ruiz Picasso decidiu que a arte tiña que mudar, que
tantos séculos de historia tiñan que atravesar unha especie de burato negro que
lle cambiase toda a súa perspectiva do mundo e a relación coa realidade. As
caras deixaron de ser só caras e foron miradas infindas á realidade a través
dun primitivismo no que se atopaba unha pureza precisa nos momentos nos que o
marchantes forxaban o seu poder. A arte precisaba atoparse a si mesma e o gran
home do farol que alumeaba o camiño a seguir era un español racial e un tanto
tosco que nunca se deixou contaminar pola sofistificación parisina.
Tantas
décadas despois, outro español, Miquel Barceló (Felanitx, 1957) volve a ser
reclamado dende a capital francesa para prolongar moitas das achegas do pintor
malagueño do cal se considera un admirador e, ao que non de xeito casual, se
lle leva a expoñer ao Museo Picasso, sendo o primeiro artista contemporáneo que
ten esa honra. E digo que non é casual porque esta dobre mostra que leva aberta
dende o 21 de marzo e que se desenvolve nese Museo Picasso e na Biblioteca
Nacional de Francia plantexa un vencello moi claro entre ambos creadores a
partir dese carácter racial e fincado no poder case telúrico da terra no que
ambos se moveron.
Un
vencello que se conxuga moi ben a partir do traballo co barro, unha arcilla na
que terra e auga, dous dos elementos primitivos que explicaron durante moitos
séculos a existencia do home, e da que Picasso serviuse nas súas moitas pezas
de cerámica sobre as que despois adoitaba pintar.
Miquel
Barceló leva xa moito tempo empregando este material no seu traballo creativo,
no só no aspecto plástico, senón tamén en escenografías teatrais como
‘Pasodoble’, na que se chegou a clasificar como «sacerdote del barro, alfarero
sobrenatural o demiurgo del lodo», en palabras de Jacinto Antón, tras asistir
impactado a aquela representación. Pois ese barro, esa conexión directa de
afundilas mans no lodo, na propia natureza é a que sustenta moito do que se
expón na dobre cita parisina.
No
Museo Picasso artéllase o diálogo fronte a fronte con creador do Guernica. Unha
selección de traballos dos últimos catro anos amosa dende pinturas ata bronces,
cerámicas, calcografías e ata unha técnica nova empregada polo artista
mallorquín, a xilofagia, na que se presentan papeis comidos polos insectos e
que Barceló adoptou coma ‘técnica’ ao ver en Mali as accións das termitas sobre
os papeis. Esa conexión ancestral entre os dous creadores lévase as súas
pinturas, ao mundo dos touros que ambos evocan en moitos dos seus traballos,
pero abofé que é dende as formas dos obxectos cando se fai máis próxima.
Diferentes espazos propostos por Miquel Barceló énchense de grandes xerras, un
trasunto das formas orgánicamente femininas que plantexaba en moitas das súas
cerámicas Picasso, pero o máis espectacular é un gran muro que xera un amplo
telón no que diferentes pezas cerámicas, semellantes a ladrillos unhas e outras
imitan cabezas de animais, xeran toda unha sorte de primitivismo no que eses
animais semellan obxectos cultuais, co que se volve a ese ánimo de
representación das culturas antigas, prehistóricas, nas que se sometía a
vontade do home a toda unha serie de ritos paganos.
Esa
consagración do antigo, ese sentido oferente do artista, que tamén tinxiu moito
do feito por Picasso, acada a súa cima na outra mostra que compón o conxunto
chamado ‘Miquel Barceló. Sol e sombra’ e que non é máis cunha espectacular
intervención nunha superficie de vitrais da Biblioteca Nacional de Francia. 190 metros de longo e 6 metros de alto
trabállanse como unha gran gruta acristalada, un plantexamento similar ao dun
dos seus referentes artistico como é a cova de Chauvet, xunto con Lascaux ou
Altamira, unha das catedrais da arte parietal prehistórica e da que o propio
Barceló forma parte dun comité para a súa restauración. Coma un artista
prehistórico, Miguel Barceló traballa sobre esas paredes que nun primeiro
momento énchense de barro e sobre cuxa superficie desenvolve todo un imaxinario
de figuras, humanas e animais. Move coas mans ese lodo, desliza os seus dedos
sobre o material, aínda fresco, e que cando se reseca pola acción do tempo e a
luz do sol debe ser removido con cepillos ou punzóns. Aí xa non se traballa coa
dialéctica do pintor no seu estudo senón coa inspiración a flor de pel. A
recuperación do xesto do primeiro artista da historia. As puntas dos dedos
moven a materia, a recompoñen e é cando asoma todo un bestiario de bisontes,
peixes, polbos, paxaros... e ao seu carón esqueletes, crucifixións...
escenarios da dor e do sufrimento, oradados por un raio de luz que traspasa a
vidrieira e compón a figura proposta polo artista. Un efectista territorio
afundido na natureza e no seu valor panteísta, case chamánico, co que tentar,
como o home primitivo controlar a natureza, domesticala dentro dun ámbito
humano que comezaba a facer do mundo o seu dominio. Terra pero tamén mar, o mar
tamén sempre presente no traballo de Barceló, moitas das súas obras son unha
especie de inmersión nas profundidades, na representación de especies descoñecidas,
case fantásticas, procedentes, en moitos casos, da oralidade, dos relatos
acubillados a carón do lume baixo ceos estrelados.
En
definitiva, unha paisaxe do devir humano ao longo da historia, dende a
prehistoria ata un hoxe no que tanto cuestionamos a esa natureza esnaquizada
por nós. Esa paisaxe é a que propón Miquel Barceló no seu regreso a París, un
retorno a un lugar que o reclama en non poucas ocasións para expoñer, para
amosar a súa chamada da terra no corazón da metrópole, no corazón da arte. Alí,
onde no século XX Picasso dixo que nada voltaría a ser igual, chega Miquel
Barceló para renovar os votos coa natureza, o eterno fío uterino do home.
 |
| Instalación no Museo Picasso |
Barceló.
A exhibición permanente
UN
MONO azul, pantuflas, o cabelo revolto, chorretóns de pintura ou de barro
salpicando esa ropa ou ese pelo. Así emerxe do estudo Miquel Barceló cada vez
que que aparece nunha reportaxe de prensa. É a mirada a un artista en
permanente estado de exhibición, o creador plástico máis mediático da arte en
España e o máis cotizado fora das nosas fronteiras e, non só por esta
exposición, senón polos seus plantexamentos artísticos, quen de maneira máis
audaz recupera ese sentido picassiano da arte e ata da existencia.
Produto
dese senso mediterráneo xurdido da súa contorna e da súa longa estadía en Malí,
Miquel Barceló plantexa unha especie de tributo co gran mestre da nosa arte. A
pegada de Picasso e a forza de Barceló fan que emerxa de novo o seu talento en
París, aínda que, afastado no tempo, entre ambos agóchanse pequenos lugares
comúns, sensacións e percepcións da arte a través da materia e sobre todo
facendoo dende o compromiso coa orixe, cunha mediterraneidade acubillada polos
vestixios clásicos, polos ciclos lexendarios, as ruinas dun pasado sobre ás que
aínda é posible soportar unha mirada afouta a este mundo actual tentando
incluso explicalo, ou polo menos facelo con nós mesmos.
Ese
apego coa terra, cun facer dende o primitivo, un pulo brutal é o que cautiva
aos franceses, tal e como fixera Picasso, ao cal adoptan xa como un artista
case seu e de aí ese centro de referencia para a arte como o parisino Museo
Picasso. O malagueño afundiuse non só na súa terra de orixe, senón tamén na
francesa, a súa estadía en Vauvenargues, lonxe dos mitos parisinos, fíxolle
traballar dende a luz da Costa Azul, compoñer pezas de cerámica coa auga e a
terra aromatizada pola lavanda e plantexar ese fío coa terra gala.
Miquel
Barceló comenzou nos anos oitenta a ter o recoñecemento da súa obra e polo
tanto a participar dunha especie de exhibición permanente non só da súa obra,
senón da figura do artista. O Premio Nacional de Artes Plasticas en 1986 e a
súa estadía en Mali dende 1988, afinaron esa contundencia formal que levou un
inmenso respaldo ao adicarlle o Museo Pompidou unha retrospectiva en 1996. En
2003 recibe o Premio Príncipe de Asturias das Artes. O seu idilio con Francia
continúa en 2004 ao ser o primeiro artista contemporáneo que expón no Museo do
Louvre ao amosar unha serie de acuarelas inspiradas na Divina Comedia. Xunto
coas alabanzas e os premios a súa arte evoluciona cara unha maior
espiritualidade, a abstracción gaña terreo e o seu traballo vólvese máis
complexo. Chegan grandes e espectaculares composicións, como a decoración dunha
capilla na Catedral de Mallorca feita con barro ou a cúpula da sala dos
Dereitos Humanos da ONU en Suiza.
O
exposto en París ao longo destes meses, a efímera obra na Biblioteca
Nacional, borrarase a partir do 28 de agosto, e a mostra no Museo Picasso, son
unha achega a ese artista da materia que, como un chamán procura dende os
materiais unha maior contundencia formal, un xeito de expresión cada vez máis
puro, pero tamén máis espectacular.
Publicado no Suplemento Cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra e El Progreso de Lugo. 24/04/2016
Ningún comentario:
Publicar un comentario