Un café para a eternidade

En 1942 Nova York asiste á estrea de Casablanca. Uns meses antes os Estados Unidos entraron no conflicto bélico da II Guerra Mundial no que se desenvolve o argumento do filme. Máis aló dese momento histórico concreto, Casablanca é unha reivindicación da liberdade do ser humano, do amor e do compromiso. Cuestións que non entenden de acotacións temporais e que fixeron que setenta e cinco anos despois Casablanca sexa moito máis cunha película, converténdose nun mito que xorde dunha serie de circunstancias singulares que se produciron ao longo da súa realización.

AÍNDA QUE pasen outros setenta e cinco anos máis, sempre nos quedará Casablanca. Un título que é algo máis que unha película, converténdose nunha especie de soño no que moitos se senten reflectidos ao longo dos anos. Papeis que amosan posicións que moitos asumirían como propias naquel tempo da Guerra Mundial, pero papeis, tamén, cuxos clichés se perpetúan ao longo dos anos para que sucesivas xeracións de espectadores empaticen co desencanto existencial de Humphrey Bogart, co conflito amoroso de Ingrid Bergman, co compromiso na súa misión de Paul Henreid, e ata cos propios secundarios e as súas contradicións. A historia do Café de Rick, o desexo de liberdade do ser humano, a loita contra o nazismo ou unha historia de amor que sobrepasa calquera dimensión temporal ou espacial, son os fíos cos que tecer unha historia que se completa cuns diálogos brillantes, unhas interpretacións cheas de inspiración e con esa especie de maxia que só o cine é quen de acadar cando se xuntan unha serie de elementos dun xeito imprevisíbel.

O máis fascinante dese éxito renovado ao longo de diferentes xeracións, e por moito que o tempo pase, como di a súa inesquecíbel canción, é que curiosamente xorde de toda a improvisación que caracterizou o seu nacemento e rodaxe. Unha serie de incertezas que se foron corrixindo xornada tras xornada pero que o que finalmente acadou foi un estado de alerta máxima por parte de todas as diferentes compoñentes do filme: dirección, actores, guión, decorados... que ao final se enguedellaron como poucas veces se ten visto no cine, algo que non se chega a producir incluso en películas moito mellores, pero é que a historia deCasablanca é a historia dun mito.

Un mito que ten a súa orixe nunha obra de teatro que Broadway nin sequera levou á escea, o que xa é un estraño punto de partida na industria de Hollywood, que só se preocupaba de adaptar en pantalla aquelas producións teatrais de éxito. Pero o destino comezaba a escribirse en liñas tortas, como aquel primeiro guión que escribiron Murray Burnett e Joan Alison cando en Europa coñeceron in situ o drama dos refuxiados políticos e entraron nun café de Viena ambientado por un pianista, para, alí mesmo, saber das rutas dos refuxiados que fuxían de Europa dende Marsella, Lisboa ou Marrocos. Hollywood colle o proxecto nas súas mans dentro desa corrente de filmes que se achegaban ao conflito para que o público americano fose conectando cos movementos dos seus políticos e o novo escenario internacional no que estaban os Estados Unidos. Os irmáns Epstein, Howard Koch e Casey Robinson artellan o guión ao tempo que a produtora, a Warner Bros, poñía a dirección nas mans de Michael Curtiz, enorme profesional do cine e da dirección, pero sen o talento e a xenialidade de moitos dos seus colegas. Era o momento de buscar os protagonistas, algo esencial no cine dos grandes estudos de Hollywood, sempre competindo por dispoñer daquelas facianas que realmente eran as que achegaban o público ás salas de cine. Ronald Reagan, Ann Sheridan, George Raft, Hedy Lamarr ou Michèle Morgan foron algúns dos nomes elixidos e cos que mesmo se chegou a falar pero o destino, tan presente dentro como fóra da pantalla, puxo fronte a fronte a Humphrey Bogart e a Ingrid Bergman. A partir deste intre xa había moito feito, imposible xa imaxinar outro tipo de miradas entre outros protagonistas ou unha bágoa diferente correndo pola meixela desta actriz. Bogart e Bergman xa eran Rick e Ilsa para o resto dos tempos.

Pero aínda quedaba o maior quebracabezas da película, o seu guión. Os iniciais irmáns guionistas, reclamados por Frank Capra para realizar documentais de adoutrinamento militar, abandonaron o traballo e os que retomaron o proxecto foron fornecendo o guión nos elementos que máis lles interesaban: Koch incidiu na moralidade en tempos bélicos, mentres que Robinson puxo o seu empeño en que medrase a compoñente romántica da historia. Así, as diferentes achegas foron medrando os diferentes elementos que ían facendo levedar todo o que acontecía nese Café de Rick que é o epicentro da historia, o punto de encontro en Casablanca de persoas que fuxían de Europa, pero que precisaban os salvocondutos que os levarían aos Estados Unidos. O café, todo un microcosmos do escenario bélico, componse dun enxamio de personaxes fascinantes, cheos de atractivo para o espectador, pero sempre xirando en torno a Rick e a súa chaqueta branca acotío envolta en fume. Nada se move sen que Rick faga un xesto, nada se entende sen que Rick o asente cunha das súas frases eternas, nada acontece neste café de Casablanca sen que Rick estea presente. A chegada de Ilsa, un antigo amor de Rick, precisamente a este café —con todos os que había no mundo—, acompañada do seu marido, un heroe da resistencia na procura de dous salvocondutos precisos para fuxir dos nazis, fai entrar en acción o pasado, unha pesada lousa que tanto Rick coma Ilsa aínda levan sobre eles. É o momento de amosar o compromiso co ser humano e a consecución das liberdades, o sacrificio da felicidade persoal polo ben común. E a todo iso o guión arranxábase cada día; a propia Ingrid Bergman cóntao nas súas memorias: "O guión modificábase sen descanso, rodábamos a diario a partir de cero. Ninguén sabía en que lugar acontecía a trama nin como finalizaría. Eu lle preguntaba a Michael Curtiz aspirando a saber de quen estaba namorada, e el me respondía: 'Aínda non o sei, mentres tanto..., actúe'". De poucas maneiras se pode reflectir mellor ese estado de incertidume ao longo de todo o proceso do filme. E a confusión das miradas de Ingrid Bergman, que nin sabía do grao de namoramento que debía aplicarlles, non só ás dirixidas a Rick, senón ás adicadas ao seu propio marido. Tamén o final se suma a esta cerimonia da confusión: ninguén sabía como rematar a historia, se Ilsa se iría co seu home ou se quedaría en Casablanca, se Rick debía bicarse con Ilsa nese aeroporto ou non, ou que diálogos dicir. Todo ese neboeiro de ideas semella estar presente no final e o espectador experimenta no ambiente esa incertidume que é realmente axeitada para o desenvolvemento da narración. Milagrosamente as pezas do crebacabezas encaixan; Ilsa ten que marchar, Bogart rexeita bicala e a conversa entre Rick e o capitán Renault convértese no mellor final, e un remate que pasará á historia repetíndose unha e mil veces en diferentes situacións. 

E é que Casablanca é unha película eterna, inesgotábel e, como dicía Billy Wilder, "sen ser a mellor é a película máis amada, pois a riqueza das súas angulacións e ambigüidades ofrece tantos pregos que sempre, cando se volve ver, vese por vez primeira". Coa película feita as circunstancias seguen xogando ao seu favor. Tras a entrada de Estados Unidos na guerra e logo de varios reveses en batallas, comezan a chegar as vitorias. É o momento de golpear o norte de África. O 8 de novembro, 35.000 soldados aliados desembarcan na costa cercana a Casablanca. Todo o mundo sabe xa onde está Casablanca e non, como di Miguel Fidalgo na súa biografía de Michael Curtiz, pensa que é o nome dunha cervexa mexicana, como suxeriu un directivo da Warner. O 26 de novembro estréase en Nova York e en xaneiro de 1943, no resto do país. Comezaba o mito, tamén o éxito de recadación. O estudo plantéxase unha segunda parte titulada Brazaville, hoste da Francia Libre que Renault lle suxerira como destino a Rick ao final da película, pero iso é o comezo dunha grande historia que non chegou a filmarse.

Publicado no suplemento cultural Táboa Redonda. Diario de Pontevedra/El Progreso de Lugo. 21/05/2017