Cronopios galegos

Entre os moitos milagres que é quen de facer a literatura está o de artellar toda unha serie de fíos entre libros, lectores, xeografías ou tempos que a priori semellan imposibles. Fíos que se anoan a un lado e ao outro da vida para camiñar sobre eles, para xogar coas súas tensións ou os seus momentos de fraxilidade, en definitiva, para xunguir ao home coa escrita e renovar así ese compromiso que nos distingue doutras especies e fai que nos chamemos, aínda que moitas veces pretenciosamente, seres civilizados. 

Ese milagre vense de renovar estes tempos a través dun deses fíos, piolíns, se acudimos ao seu diccionario particular, para comezar así a enchoupar os nosos pés no universo de Julio Cortázar que, co gallo da celebración do centenario do nacemento do escritor en 2014 anoou, e ben forte, a Galicia coa súa obra. Dúas patrias que tiveron en varios momentos ben suxeito ese fío polo que Julio Cortázar fixo desfilar a varios personaxes dos seus relatos, a moitas das súas amizades, pero tamén a sí mesmo, a carón da aínda chorada, pola proximidade do seu pasamento e por todo o que aportou ao eido literario, Aurora Bernárdez. Ela foi a que lle puxo a ese piolín a tensión precisa para que reparásemos na importancia de Galicia para Julio Cortázar, coa doazón en 2006 e coa implicacion directa do presidente da Xunta, Emilio Pérez Touriño, do rico fondo de imaxes, tanto fotográficas coma gravacións visuais, que adoitaba facer o escritor, a Galicia, e o seu posterior depósito no CGAI. Mergullarse nesas visións e rastrexar os vencellos do autor de Rayuela con esta terra supón unha enchenta de emocións para todos os galegos que se sintan próximos a un autor singular, a un catalizador de sensacións literarias que compuxo unha obra esencial, permitindo facer camiño neses vieiros que só os xenios son quen de abrir cando todo é penumbra. 

Pero como a todo tesouro hai que darlle un senso, remexer nel e ver o que os demáis non vemos. Aquilo que se oculta tras unha pose, unha mirada, ou unhas palabras escritas no seu reverso, convertendo unha fotografía nunha postal preparada para botarse a voar. Nesa interpretación do Cortázar galego ten especial significación Francisco X. Fernández Naval, autor coñecido e valorado pola súa obra narrativa de afoutada presenza nas nosas letras, ás que lle engade agora un servizo prestado máis ao poñer o foco no que el chama O soño galego de Julio Cortázar, título dun libro xa imprescindible para os que habitamos nese mundo de cronopios e famas na descuberta de Galicia como algo máis cun punto xeográfico nun mapa debuxado no chan no que lanzar unha pedriña. Ese soño galego achegouse esta semana a Pontevedra, a esa provincia na que Julio Cortázar e, a que naquel momento era a súa dona, Aurora Bernárdez, pasaron uns días ao abeiro dos piñeiros e escoitando como as ondas da ría de Vigo compoñían escumas de felicidade xa inesquecibles. Eran os anos cincuenta cando Cortázar veu a Galicia, primeiro, en 1956 a Compostela, a comer «unos pulpos gloriosos» e a sentir o valor da pedra húmida; e ao ano seguinte, en 1957, a Lourido en Nigrán, a pasar dúas semanas de vacacións, a camiñar entre piñeiros, ver hórreos, escoitar o son do mar, tomar o sol, e sobre todo, descubrir que a felicidade e pouco máis que unha paisaxe a carón de quen se ama. 

A quen amou Julio Cortázar naquela Galicia foi a esa muller que naceu en Buenos Aires pero que aos seis meses xa estaba en Galicia medrando entre lareiras e corredoiras. Coñecéronse en 1948 e se separaron vinte anos despois, voltando, nun xesto heroico de amor, a coidar del nos seus derradeiros meses de vida e xa moi enfermo. Julio Cortázar deixou todo o seu legado nas mans daquela muller menuda, sempre á sombra do gran escritor, cando ela foi unha das mellores tradutoras ao castelán do mundo (achegounos a Sartre, Calvino ou Nabokov, entre moitos outros) e seguramente veremos saír agora textos orixinais da súa man nun tempo xa aberto para reivindicar o moito feito por ela sen dar un chío. 

Julio Cortázar non volveu máis a Galicia pero esas viaxes foron a guinda ao seus vencellos con esta terra, iniciados naquel Buenos Aires hexemónico culturalmente con ‘gallegos’ como Lorenzo Varela, Arturo Cuadrado, Luis Seoane, Rafael Dieste ou Francisco Luis Bernárdez (irmán de Aurora) acodados no Tortoni marcando o paso e aos que lles seguirían outros galegos como Leopoldo Nóvoa, José Ángel Valente, Francisco Porrúa ou Ramón Chao para tensar ese piolín galego convertido en arañeira de todo aquilo que se esconde a través do contacto coas persoas. 

Guinda tamén a puxo nesa velada no Museo de Pontevedra a proxección do audiovisual Cortázar Galicia que, dirixido por Juan de la Colina, volveu a tensar esa corda, ao rememorar dende o hoxe aquel onte no que Cortázar chantou os seus pés nesta terra para ollar enfite, cos seus grandes ollos, a unha Arcadia á que xa nunca voltou. Para qué? se xa fora feliz nela palpando a códea deses grosos piñeiros polos que ascendía a savia dunha terra de homes e mulleres que se espallaron polo mundo para axitar as mellores bandeiras de calquera patria, as que emerxen da súa cultura, e a esa cultura foi á que se apegou o enormísimo cronopio para converter en cronopios galegos a todos aqueles que se levaron para fóra un anaco desa paisaxe. Os mesmos que respiraban polo idioma e que a unha rayuela lle chamaban mariola.

Publicado no Diario de Pontevedra 31/01/2015