Tan cerca xeograficamente como aínda lonxe na nosa perspectiva mental,
a cidade de Porto emerxe coma unha pantasma na que se mestura unha mirada ao
tradicional mundo portugués e unha nova mirada chea de modernidade que conecta
ao país con esa Europa que agora lle está a facer a vida imposible. Percorrer
durante dous días as súas rúas, entrar nos seus tradicionais establecementos ou
achegarse á Ribeira, fronte ás adegas de Gaia, é un itinerario que sempre
sorprende, e máis aínda se levamos algún tempo sen visitala.
Facía algúns anos que non me achegaba a Porto, a segunda cidade de
Portugal, con preto de 240.000 habitantes. A memoria adoita ser caprichosa
cando pasa o tempo e os recordos se van difuminando. Así é como acordaba unha
vila que esmorecía baixo unha pel gastada na que a pegada da súa tradición e as
súas típicas postais: as casiñas de cores da Ribeira coa roupa posta a secar
nos seus balcóns, a ponte de Luis I ou os azulexos da Estación de San Bento
eran case a única referencia da cidade. Volver a Porto na fin de semana de
Pascua, nunhas xornadas de forte celebración no país luso, tiña por obxectivo
recuperar todas esas imaxes para seguilas apuntalando na fráxil memoria.
A curta distancia con Pontevedra, uns 160 quilómetros, converten a esta
vila nun destino de fácil acceso e que permite asentarse nun escenario moi
diferente ao que nos rodea. Dúas xornadas permiten achegarse a todos eses
recunchos que antes citabamos como escenarios recurrentes ao falar de Porto.
Espazos cheos de turistas e que a cidade coida, sabedora da súa importancia
económica. Xorde a palabra economía, e falar de Portugal, dende o punto de
vista que sexa, significa tamén falar de economía, deses recortes que cada vez
máis afogan a un país intervido por Europa e no que ao percorrer as súas rúas
un atopa esa miseria en forma dun gran número de indixentes que buscan refuxio
en centros comerciais ou espazos máis recollidos.
A primeira saída vainos levar ata un escenario de película. A histórica
librería Lello, onde se filmaron varias secuencias de Harry Potter, lévanos a
percorrer un fermoso itinerario salpicado de turistas británicos e xaponeses. A
rúa Santa Catarina, epicentro comercial de Porto, é un ir e vir de turistas
sobre o seu especial chan composto por miles e miles de teselas. Nos seus
baixos moitas das grandes franquicias de moda amoréanse para acoller a eses
turistas que prefiren gozar do bo día que fai en previsión das xornadas de
chuvia que poden vir. Nesa rúa pasamos por diante do emblemático Café Majestic,
fundado en 1921 naqueles fantásticos anos vinte cheos de ledicia. O café foi o
primeiro que permitiu a entrada ás mulleres e, no seu interior, ante todos eses
espellos, un semella viaxar no tempo ata aquela épocas. Sobre a escritora
británica J. K. Rowling, que viviu en Porto, dise que escribiu aquí algúns
capítulos das historias do novo mago. Ao final desta rúa atopamos a forte
pendente que ten a rúa 31 de Janeiro, o seu asfalto ten a fenda dos raís por
onde pasa de xeito permanente un tranvía con forte presenza de turistas. Dende
o alto desa rúa atopamos unha fermosa vista da Torre dos Clérigos, un dos
elementos simbólicos da cidade; e case ao seu pé unha longa ringleira de xente
espera a que unha persoa lles facilite o acceso á Librería Lello, que ten un
tirón entre a xente como poucas no mundo. Tanto é que durante estes días está
aberto o debate sobre o interese dos seus donos por cobrar unha pequena
cantidade para o acceso ao interior, de cara a facer fronte ao desgaste que
sofre ese espazo. E o seu interior é certamente engaiolante. A súa gran
escaleira central abrázate dun xeito case máxico, ao tempo que polos lados
longas ringleiras de libros intentan evadirnos da arquitectura da librería.
Pessoa, Camoes, Saramago... os grandes nomes das letras portuguesas non poden
faltar e son eles os que se impoñen aos demais escritores. Á saída da tenda,
nunha das rúas próximas, ábrese un pequeno mercado con manualidades de grande
interese.E é que o concepto de mercado ten unha fonda presenza na cidade. O
histórico mercado do Bolhao, aínda conserva a súa antiga estética, e nel
flores, pan ou produtos frescos xeran un ambiente doutro tempo. Máis moderno é
o Mercado Ferreira Borges, no que se mestura a actividade comercial cunha
grande actividade artística. A arte é a que nos leva un pouco máis lonxe da
Librería Lello, pasamos ante a Universidade e nos achegámonos á rúa Miguel
Bombarda, ateigada de galerías de arte. É a porta que abre a zona máis
contemporánea e moderna de Porto, a que completa a Casa da Música, o fantástico
edificio do arquitecto Rem Koolhaas, coa súa singular forma xa convertida en
símbolo do Porto máis moderno e que nos fai derivar no Museo da Fundación
Serralves, todo un referente no seu campo de acción no ambiente artístico.
Volvemos cara o refuxio no que se converte un hotel neste tipo de viaxes,
a estancia para o descanso e onde recompoñer a figura cara o día seguinte. É
domingo de Pascua e a cidade amanece a un ritmo que nada ten que ver co do día
anterior. Dende a fiestra vese como a chuvia o empapa todo e unha bruma fai que
todo sexa diferente. Hai que baixar ata o río, ata esa desembocadura do Duero,
que en Porto adxectívase coas súas ribeiras. A ribeira que pertence a Porto,
coa súa ropa tendida e unha parede de vivendas nas que o tempo deixou
constancia do seu paso, enfróntase á ribeira de Vilanova de Gaia, onde as
adegas do viño de Porto xeran unha das imaxes máis sobranceiras da cidade.
Ambas orelas enguedéllanse por seis pontes, todas elas con algunha
circunstancia especial. Así a ponte de María Pita, foi creado polo equipo do
arquitecto Gustave Eiffel, ou a Ponte da Arrábida, que no ano da súa creación,
en 1963, tiña o arco de formigón máis grande do mundo. Entre elas a Ponte de
Luis I é a que sae na maior parte das imaxes que os turistas toman no Cais
Ribeira, onde restaurantes, cafeterías e postos de venta ambulante buscan que
os turistas gasten algúns euros cos seus produtos, dende o bacallau ao plato
típico de Porto, as ‘francesinhas’; ou dende os mandís ata os galos de
Barcelos.
No camiño ata esa parte baixa da cidade son varias as rúas que están en
proceso de obras. Quizais obras que se prolongarán ao longo do tempo xa que os
investimentos reducíronse moito e esas fendas na cidade poden ter complicadas
as súas suturas. É hora de marchar, de deixar esta cidade con aroma británico
en moitas das súas formas de vida. Antes, outra das citas obrigadas, a Estación
de San Bento, cos seus impoñentes azulexos recreando episodios da historia de
Portugal. Nela, os viaxeiros que buscan o andén do seu tren non deixan de
chocar cos que no recibidor están coa boca aberta ollando a fermosura das
paredes.
De regreso para facer as maletas, volvo a pasar pola bulideira rúa Santa
Catarina. Os turistas saúdan dende un tranvía que non deixa de percorrer unha cidade
que baixo terra conecta o metro, outro dos síntomas dunha modernidade que
convive con ese latexo tradicional que xorde desa colección de postais, así
como de moitos locais desta cidade que se fai querer. Xentes amables e o gusto
de camiñar por espazos cheos de fermosura. A néboa permanece, concedéndolle ese
sentir saudoso e morriñento que só o Atlántico é quen de conceder. Só falta
unha cousa, a súa música, o seu fado. Chove, e o acubillo concédeo unha modesta
sede da FNAC nesa rúa. Alí se escoita unha música engaiolante, con nome e
apelido, chámase Ana Moura. E así é como me fago cun anaquiño de Portugal.
Publicado en Revista. Diario de Pontevedra 29/04/2013